تاریخ کشت این گیاه متفاوت است وبه شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد. زیره سبز به دوره های نوری بسیار حساس است و در نتیجه باید تاریخ کشت آن را براساس منطقه مورد نظر ارزیابی کرد تا زمان کافی برای رشد علفی و شاخه بندی داشته باشد در غیر این صورت فرصت کافی برای دوره رویش ندارد و قبل از تکمیل دوره رویش وارد مرحله زایش می شود, گیاه کوتاه مانده و تعداد چتر در گل آذین کاهش می یابد که باعث کاهش شدید عملکرد می شود.از طرف دیگر چون این گیاه در اوایل رشد بسیار ضعیف می باشد, درصورتی که رشد گیاه به تعویق افتد قابلیت رقابت با علفهای هرز بهاره را نداشته و محصول به میزان قابل توجهی کاهش می یابد.
در مناطق معتدل یک محصول پائیزه و در مناطق سرد به صورت یک محصول بهاره کشت می شود.طبق تحقیقات انجام شده کشت پائیزه و زمستانه بهتر از کشت بهاره است و دارای عملکرد بالاتری می باشد با این حال با درنظر گرفتن شرایط محیطی منطقه می توان آن را در مناطق معتدل تا گرم به عنوان کشت پائیزه در نیمه آذر و کشت زمستانه در دی ماه و در مناطق سرد به عنوان کشت بهاره در اسفند ماه کشت نمود.
در کشت ردیفی , فاصله ی ردیف 40-50 سانتی متر و فاصله هر بوته روی خط 20-25 سانتی متر می باشد, در صورتی که کشت به صورت دستی انجام گیرد به 15-20 کیلوگرم بذر در هکتار مورد نیاز است. پس از بذرپاشی باید دقت شود تا دیسک به صورت سطحی و ملایم زده شود تا بذرها در عمق زیاد قرار نگیرند , زیرا در عمق های بیشتر به ویژه در خاک های سنگین رویش گیاه با مشکل مواجه خواهد شد( به خصوص در خاکهای سنگین).پس از کشت , از انجام هرگونه عملی که سبب جابه جایی بذر شود باید خودداری کرد.
لازم به ذکر است قبل از کشت بین 36-48 ساعت باید بذر در آب جاری خوابانیده شود.بدین ترتیب مقدار زیادی از فنل های بذر که مانع جوانه زنی می شود آب شویی می گردد.
روش کاشت
کشت زیره سبز توسط بذر و مستقیماً در زمین اصلی صورت می گیرد و باید بذرهایی را انتخاب نمود که مقاوم به ریزش , گرما و بیماری به خصوص بوته میری باشد. پس از انتخاب نوع مرغوب بذر , جهت افزایش قوه رویش و از بین بردن مواد بازدارنده جوانه زنی که در پوسته بذروجود دارند بهتر است به مدت 36-48 ساعت آن را در آب جاری قرار داد و همچنین با قارچ کشهای موثر (سیستمیک) بذرها را ضدعفونی کرد.
آماده سازی زمین
زیره سبز در خاک های لوم شنی یا آهکی که زهکش مناسب دارد و قسمت سطحی آن نرم و حاصل خیز بوده و عمق کافی نیز داشته باشد, دارای عملکرد خوبی است . این گیاه احتیاج به شخم عمیق ندارد و با در نظر گرفتن بافت خاک , شخمی به عمق 25-30 سانتی متر برایش کافی است. شخم باید به اندازه ای باشد که زمین بتواند رطوبت را به اندازه کافی در خود ذخیره نماید تا بذر بتواند جوانه بزند و به خوبی رشد نماید.
همچنین برای تهیه زمین باید به وضع تناوب و گیاه قبلی توجه نمود به طوری که هرگاه در تناوب , گیاه قبلی غله باشد , لازم است باقی مانده کاه و کلش حاصل از گیاه قبلی , نرم و خرد شده و با خاک به طور کامل مخلوط شود ولی در مناطق خشک و کم آب بهتر است کاه و کلش را تا حد امکان جمع آوری و از زمین خارج نمود زیرا به علت کمی رطوبت دیرتر و سخت تر می پوسد.
زراعت زیره سبز به صورت آبی یا دیم به روش های خشکه کاری یا هیرم کاری به شکل کرتی یا ردیفی( جوی و پشته ای) در عمق 1-2 سانتی متر خاک انجام می شود.
جهت تهیه بستر مناسب برای این گیاه بهتر است زمین را در اوایل پائیز پس از افزودن کودهای حیوانی شخم مناسبی زد, سپس آن را تسطیح کرد. زمینی که در آن زیره سبز کشت می شود باید سطحش کمی فشرده باشد تا گیاهچه ها پس از سبز شدن استقرار خود را از دست ندهند و در صورت پوک بودن باید اصلاحات فیزیکی انجام داد . در کشت دیم باید عمق بذر را جهت دسترسی گیاه جوان به رطوبت , کمی بیشتر در نظر گرفت و از بذر مصرفی کمتری استفاده نمود , می توان این کار را به دو روش هیرم کاری و خشکه کاری انجام داد. در زراعت دیم به روش هیرم کاری ابتدا باید زمین را آبیاری نمود و پس از گاورو شدن , زمین را شخم مناسبی زد, سپس در زمان مناسب اقدام به بذرپاشی کرده دیسک مناسب زده و ماله کشید.
در روش دیم خشکه کاری پس از شخم و دیسک , بذرپاشی انجام می شود. سپس دیسک سبک باید زد و ماله کشید.در زراعت آبی به روش هیرم کاری , باید زمین را آبیاری نمود و هنگام گاورو شدن زمین , بذر را می توان با ماسه نرم مخلوط کرد , همراه با کود در زمین به صورت دست پاش و یا با استفاده از دستگاه کودپاش سانتریفوژ پخش نمود.سپس به وسیله دیسک یا کولتیواتور آن ها را زیر خاک کرد, بعد ماله زد و اقدام به آبیاری سبکی نمود تا بذرها شسته نشوند. دومین آبیاری باید یک هفته تا 10 روز بعد از اولین آبیاری انجام گیرد.
در زراعت آبی به روش خشکه کاری باید بذر و کود را در زمین پاشید , سپس به وسیله دیسک آنها را زیر خاک کرد و بعد اقدام به آبیاری نمود. در کشت ردیفی می توان از دستگاه فاروئر گندم استفاده کرد. به این صورت که قبل از کود و بذرپاشی , کلوخ های زمین را به وسیله دیسک به طور کامل نرم کرده سپس اقدام به پخش کود و بذر کرد , این کار توسط کودپاش سانتریفوژ انجام می گیرد. در قدم بعدی با زدن یک دیسک دیگر بذر و کود را زیر خاک برده و با دستگاه فاروئر اقدام به فارو زدن به عرض 40-50 سانتی متر کرد. این روش کاشت در زمین هایی که وسعت آنها اجازه فارو زدن را می دهد استفاده می شود و مزایای زیادی دربر دارد.
ملافیلابی (1369-70) در بررسی اثر مقادیر بذر و روش های کشت در عملکرد زیره ی سبز طی 3 سال زراعی در منطقه تربت جام کشت ردیفی (فارو با آبیاری نشتی ) را توصیه نموده است. در طریقه کرتی هزینه تهیه زمین و مدت زمان لازم , بیش تر از سایر روش ها می باشد, همچنین مقدار آب مصرفی بیشتر است. گیاهانی که داخل کرت رشد و نمو می نمایند شرایط نامساعدتری نسبت به کشت ردیفی دارند.(1,2)
تناوب کاشت
چون زیره سبز به بیماری های قارچی بسیار حساس است و بیماری های گیاهان تیره چتریان کم و بیش مشابه هستند لذا نباید آن را با گیاهان این تیره به تناوب کشت کرد.
این گیاه بسیار قانع است و چنانچه در تناوب بعد از گیاهان تابستانه قرار گیرد (به خصوص در زراعت دیم) می تواند از ذخایر رطوبتی و عناصر غذایی محصولات قبلی استفاده کند.
در ایران چون اغلب برداشت چغندرقند زمانی انجام می شود که تاریخ مناسب کاشت گندم گذشته است از این رو تناوب چغندرقند و زیره سبز می تواند موفق باشد. تناوب ذرت و زیره سبز نیز موفقیت آمیز است , ولی زیره سبز بعد از سورگم موجب بروز افزایش بیماری بوته میری می شود.همچنین پس از برداشت این گیاه می توان ذرت علوفه ای ,سویا, هویج, ارزن, کنجد و نخود کاشت و یا به صورت کشت مخلوط به صورت یک در میان با پیاز ,سیر , ترب و عدس کاشت. جهت کاهش بیماری بوته میری , بهتر است از تناوب های 3-4 ساله استفاده شود یعنی زیره سبز زودتر در تناوب قرار نگیرد. قابل ذکر است آیش مزارع موجب کاهش بیماری بوته میری خواهد شد.(2)
مراقبت و نگهداری
زیره سبز در مقابل علف های هرز ضعیف می باشد , زیرا ارتفاع گیاه کم باشد و سرعت رشد آن کند است , درنتیجه در جذب آب و کسب نور با مشکل مواجه می شود و همچنین سبب انتشار و گسترش آفات و بیماریها می شود.
از مهمترین علفهای هرز مزارع زیره سبز می توان , علف هفت بند, خارشتر, بومادران, سلمه, خارخسک, تلخه, گاو چاق کن و ختمی را نام برد. تحقیقات نشان می دهد که کنترل شیمیایی علف های هرز اختلاف چندانی با وجین دستی ندارد.وجین علف های هرز و برگرداندن خاک بین ردیفها به خصوص در زمان بحرانی علف های هرز (15 تا 30 روز پس از کشت) سبب افزایش عملکرد می شود.
در صورت نیاز , وجین دوم در فروردین ماه و وجین های بعدی بسته به میزان علف های هرز موجود در مزرعه انجام می شود. در صورت استفاده از علف کشهای شیمیایی می توان از علف کش اتان فلورالین 60% به میزان 1.5-3 کیلوگرم به صورت مخلوط در خاک در حجم 120 لیتر آب در 10 روز قبل از کاشت استفاده نمود هم چنین استفاده از علف کش لینوران به مقدار 1.5-3 لیتر در هکتار بعد از کاشت در مرحله 2-4 برگی گیاه موثر خواهد بود.
در مناطقی که ریزش باران طی دوران رشد گیاه کمتر از 150 میلی متر باشد نمی توان به صورت دیم کشت نمود و باید کشت به طور آبی باشد. از طرفی این گیاه به بیماری آلترناریا و بیماری بوته میری بسیار حساس است از این رو لازم است در موقع تهیه زمین , شیب لازم داده شود تا هم آب به مقدار ثابت در تمام سطح مزرعه پخش گردد و گیاهان به طور یکسان از آب استفاده نمایند و هم از ایستادن آب در اطراف بوته جلوگیری شود.
آبیاری زیاد و کامل باعث کاهش وزن هزار دانه می شود زیرا بیشترین تأثیر آبیاری صرف افزایش شاخ و برگ می شود. آبیاری این گیاه بسته به نوع کاشت و شرایط منطقه 1-6 نوبت انجام می شود. در روش هیرم کاری اولین آبیاری قبل از کاشت و در روش خشکه کاری اولین آبیاری بعد از کاشت صورت می گیرد و در کشت ردیفی بعد از کاشت بذر توسط سیفون های مخصوص آب را از نهرهای اصلی وارد ردیف ها نموده تا آب به مرور زمان به زمین نفوذ کرده و به آخر ردیفها برسد. پس از خیس شدن خاک , آب را باید قطع کرد.
در صورتی که آب کافی در دسترس نباشد با یک بار آبیاری سبک در زمان گلدهی می توان باعث افزایش عملکرد شد. این گیاه در مرحله گلدهی و تولید دانه به آب احتیاج شدید دارد و باید دقت شود در مواقع ریزش باران و به هنگام رسیدن و کامل شدن میوه از آبیاری خودداری نمود.
زیره سبز به عوامل بیماریزای قارچی بسیارحساس است و این گیاه در تمام مراحل رویش ممکن است تحت تأثیر آنها قرار گیرد. در ایران تاکنون شته سبز هلو , آگروتیس, کرم غوزه, مورچه و تریپس مشاهده و گزارش شده است.
شته سبز هلو در مرحله گلدهی زیره سبز افزایش یافته و باعث خسارت می شود. این شته را می توان با سموم دی متوات , متاسیستوکس, دیازینون و مالاتیون در مرحله گلدهی از بین برد. مورچه ها در مراحل آخر رشد به مزارع زیره سبز حمله ور می شوند و با جمع آوری بذرها خسارت وارد می کنند.
نتایج پژوهش ها نشان می دهد که کشت زود هنگام سبب حداقل خسارت شته سبز می شود. برای مبارزه با سایر آفات این گیاه می توان از محلول روگور به مقدار 0.6 لیتر یا دیمکرون به مقدار 0.2 لیتر در هکتار استفاده نمود.
سفیدک سطحی از مهمترین بیماریهای این گیاه است. عامل این بیماری قارچی است به نام Erysiphe polygoni Dc . از علائم این بیماری وجود لکه هایی سفید رنگ در برگها و ساقه های گیاه است. چنانچه با این بیماری مبارزه نشود پس از مدت کوتاهی گسترش می یابد. گیاهانی که به این بیماری مبتلا می شوند یا میوه تولید نمی کنند یا میوه های ریز و چروکیده ای تولید می کنند که در این صورت ماده موثره , کمیت و کیفیت بسیار نامناسب خواهد داشت. برای مبارزه با این قارچ باید از قارچ کشهای سولفوره وتابل به مقدار یک کیلوگرم در هکتار یا ازکاراتان به مقدار 0.5 لیتر در هکتار , به صورت محلول پاشی استفاده کرد.
دو بیماری گیاهی که هر ساله خسارات زیادی به محصول زیره سبز به خصوص در سالهای پر باران وارد می کنند عبارتند از: