كشت و پرورش گياه زيره سبز

[آیورودا]

نامها و تیره گیاه
نام گیاه: زیره سبز (کرابیه)
نام عربی: کمون و سنوت
نام علمی: Cuminum cyminum
تیره: Umbelliferae

ریشه آن دوکی شکل,کم وبیش منشعب و به طول 10-20 سانتی متر, دراز و باریک به رنگ سفید ، ساقه آن راست و منشعب به تقسیمات دو تایی و گاهی سه تایی است که این انشعابات در نهایت به گل آذین چتر مرکب ختم می شود . ساقه گیاه شیار دار بوده و دارا ی بافت کلانشیم محیطی است . برگهای آن متناوب، شفاف، بی کرک، منقسم به بریدگیهای بسیار نازک و ظریف ولی دراز و نخی شکل است. رنگ برگها سبز تیره و قاعده آنها توسط غلافی کم وبیش پهن به ساقه متصل می شود.برگک ها خطی یا مستطیل , با لبه سفید بوده و دور چترک ها قرار دارند.چترها انشعابات محدودی برابر 3-6 عدد دارند و طول آنها 5-10 میلی متر است ودارای تعدادی براکته و براکتئول های باریک و نخ مانند می باشند.
گلهای آن کوچک سفید و صورتی و به شکل چتر مرکب در انتهای ساقه گل دهنده ظاهر می شوند. براکته های قاعده هر گل نیز در قاعده چترک ها به صورت حلقوی وجود داشته و گریبانک نامیده می شود. هر گل دارای 5 کاسبرگ جدا و نوک تیز با دندانه های درفشی و سبز رنگ ,5 گلبرگ ظریف تخم مرغی شکل , نامساوی, صورتی رنگ یا قرمز و از هم جدا می باشد.
تخمدان دو برچه ای است که تولید میوه دو فندقه شیزوکارپی می کند.پرچمها 5 عدد هستند که روی تخمدان قرار دارند.میوه های دو فندقه ابتدا به هم چسبیده اند ولی سرانجام از هم جدا می شوند.میوه آن به رنگ قهوه ای روشن وبه طول 5-6 میلی متر وقطر آن 1.5-2 میلی متر به صورت کشیده و دوکی شکل است که در دو طرف باریک می شود.میوه از تارهای خشن پوشیده شده است ولی گاهی بدون تار هم می باشند. بسیار معطر و نافذ با طعمی گرم که در آلمان مرسوم است با نان و در هلند با پنیر مخلوط می نمایند و رنگ آن سبز و خاکستری ودر بعضی واریته ها حتی سفید وزرد است.وزن هزار دانه آن 1.2-3 گرم است.
گرده افشانی در زیره سبز توسط باد و به ندرت توسط حشرات انجام می گیرد, همچنین چترها از پائین بوته به سمت بالا و از حاشیه به طرف مرکز تولید بذر می کنند که این نشان دهنده گل آذین نامحدود است.دوره رویشی این گیاه کوتاه و بین 100-110 روز است.
زمان گلدهی: اردیبهشت و خرداد

 

[آیورودا]

محل رویش و پراکندگی گیاه
منشأ اولیه آن ناحیه علیای مصر و سواحل نیل بوده است ولی امروزه به حالت نیمه وحشی در منطقه وسیعی از مدیترانه ، عربستان ، ایران،مناطق مرکزی آسیا, جنوب پاکستان و نواحی مختلف دیگر که آب و هوای خشک متناسب با نیازهای طبیعی این گیاه داراست می روید و یا در این نواحی پرورش می یابد.
در حال حاضر این گیاه در کشورهای عربستان , پاکستان, هند, عراق, ترکیه, یوگوسلاوی, سوریه , بلغارستان , مالت, سودان, مصر, مکزیک, افغانستان, چین, اندونزی, مراکش, اوکراین, آمریکای مرکزی, چک واسلواکی کشت می شود ولی هند , مصر و ایران در تولید و صادرات این گیاه جایگاه ویژه ای دارند.
پراکندگی آن در ایران در خراسان: سبزوار ، علی آباد، مشهد ،صالح آباد تهران ، بین تهران و سمنان در ناحیه ای بنام کیش لک در ارتفاعات 900 متری به حالت خودرو و نیمه خودرو سمنان ، دامغان ، سرخه در 1100 متری, در غرب: کاشمر, بین خواف و تایباد, دریاچه بزنگان جنوب تربت حیدریه می باشد همچنین پرورش آن در غالب نواحی مساعد صورت می گیرد.
سه قطب اصلی کشت زیره سبز ایران در استانهای خراسان, اصفهان و کرمان می باشد.(2,3,4,6)
کشت و پرورش گیاه | نیازهای اکولوژیکی
اثر نور
چون زیره سبز گیاهی مدیترانه ای است، لذا در طول رویش به حرارت مناسب و نور کافی نیاز دارد مقدار اسانس گیاهان که در مناطق گرم با نور فراوان می رویند بیش از مناطق دیگر است.
زیره سبز دارای برگهای رشته ای می باشد بنابراین درصد کمی از نور رسیده به سطح زمین را دریافت می کند ولی با توجه به حساسیت این گیاه به بیماریهای قارچی , روزهای آفتابی و خشک, شرایط مطلوبی را برای مصون ماندن از این بیماری فراهم می کند.
اثر دما
ری چودری (1992) حداقل دمای رشد زیره را 9 درجه سانتی گراد و حداکثر آن را 26 درجه سانتی گراد اعلام نموده است. صادقی( 1370) حداقل دمای سبز شدن گیاهچه را 2-5 درجه سانتی گراد بیان نموده است.
دمای بالا بطور مستقیم موجب خسارت زیاد به زیره سبز نمی گردد, ولی باعث کوتاه شدن فصل رشد و زودرس شدن آن خواهد گردید. در چنین شرایطی تعداد چتر در بوته , تعداد دانه در چتر و وزن دانه کاهش می یابد. در شرایط سرما برگهای زیره از حالت سبز به ارغوانی تبدیل شده و در صورت تداوم سرما می میرند. همچنین بذرهای زیره سبز در دماهای نزدیک به صفر جوانه نمی زنند. این گیاه فصل رشد خود را در ماههای آخر زمستان و بهار تنظیم می کند.
اثر رطوبت
این گیاه به دلیل مستعد بودن به دو بیماری قارچی بلایت آلترناریایی و بوته میری باید در محیطی کشت گردد که میزان رطوبت کمی دارد.در سالهای مرطوب با بارندگی بهاره به طور معمول میزان خسارت وارد شده از سوی این دو قارچ به حدی می باشد که ممکن است عملکرد از سالهای خشک کمتر گردد.پراکنش و مناطقی که زیره سبز در آن کشت می شود نشان دهنده این است که رطوبت نسبی بالا مناسب رشد این گیاه نمی باشد. صادقی (1370) با بررسی آبیاری و کود نیتروژنه بر زیره سبز در سه سال متوالی 1368, 1369, 1370 اعلام نمود با وجود این که بارندگی در این سه سال در طی فصل بهار به ترتیب ,2/26, 2/43 , 119 میلی متر بود باز هم آبیاری تأثیر مستقیمی بر عملکرد نگذاشت و این نشانگر پائین بودن نیاز رطوبتی زیره سبز است.این گیاه در مرحله گل دهی و تشکیل میوه به رطوبت کمتری نیاز دارد.
اثر خاک
زیره سبز را به علت ضعیف و ظریف بودن گیاهچه آن باید در خاکهای لوم شنی کشت نمود. کشت در خاکهای سبک شنی و تهی از مواد و عناصر غذایی مناسب نیست چون این خاکها شرایط را برای ابتلای گیاهان به بیماریهای قارچی آماده می کنند PH. خاک برای کشت زیره سبز 5/4 تا 2/8 مناسب است. همچنین تهویه کافی اکسیژن برای کشت این گیاه مطلوب می باشد.(1,2,3,4,6)
مواد و عناصر غذایی
نیاز کودی زیره سبز نسبت به گیاهان زراعی دیگر کمتر است ولی کشت آن در خاکهای حاصل خیز سبب افزایش عملکرد شده و مقاومت گیاه را افزایش می دهد از این رو میزان حاصل خیزی خاک تعیین کننده می باشد و در صورت نیاز می توان از منابع کودی استفاده کرد.
افزودن کود حیوانی به طور کاملاً پوسیده به مقدار 15-20 تن در هکتار در هنگام شخم در افزایش عملکرد موثر بوده و همچنین اضافه نمودن ازت به مقدار 20-30 کیلوگرم در هکتار به صورت سرک ( نصف در هنگام کاشت و نصف در 30-40 روز پس از کاشت) و 60 کیلوگرم فسفر در هکتار که آن را می توان در زمان کاشت به خاک اضافه کرد, موجب افزایش عملکرد خواهد شد.
البته کاشت زیره سبز بعد از چغندرقند نیاز زراعت را به این دو عنصر برطرف می کند. با مصرف 30 کیلوگرم در زمان تهیه زمین , مقاومت این گیاه به آفات وبیماریها به خصوص بوته میری , بالا می رود.
زمان و فواصل کاشت

 

[آیورودا]

تاریخ کشت این گیاه متفاوت است وبه شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد. زیره سبز به دوره های نوری بسیار حساس است و در نتیجه باید تاریخ کشت آن را براساس منطقه مورد نظر ارزیابی کرد تا زمان کافی برای رشد علفی و شاخه بندی داشته باشد در غیر این صورت فرصت کافی برای دوره رویش ندارد و قبل از تکمیل دوره رویش وارد مرحله زایش می شود, گیاه کوتاه مانده و تعداد چتر در گل آذین کاهش می یابد که باعث کاهش شدید عملکرد می شود.از طرف دیگر چون این گیاه در اوایل رشد بسیار ضعیف می باشد, درصورتی که رشد گیاه به تعویق افتد قابلیت رقابت با علفهای هرز بهاره را نداشته و محصول به میزان قابل توجهی کاهش می یابد.
در مناطق معتدل یک محصول پائیزه و در مناطق سرد به صورت یک محصول بهاره کشت می شود.طبق تحقیقات انجام شده کشت پائیزه و زمستانه بهتر از کشت بهاره است و دارای عملکرد بالاتری می باشد با این حال با درنظر گرفتن شرایط محیطی منطقه می توان آن را در مناطق معتدل تا گرم به عنوان کشت پائیزه در نیمه آذر و کشت زمستانه در دی ماه و در مناطق سرد به عنوان کشت بهاره در اسفند ماه کشت نمود.
در کشت ردیفی , فاصله ی ردیف 40-50 سانتی متر و فاصله هر بوته روی خط 20-25 سانتی متر می باشد, در صورتی که کشت به صورت دستی انجام گیرد به 15-20 کیلوگرم بذر در هکتار مورد نیاز است. پس از بذرپاشی باید دقت شود تا دیسک به صورت سطحی و ملایم زده شود تا بذرها در عمق زیاد قرار نگیرند , زیرا در عمق های بیشتر به ویژه در خاک های سنگین رویش گیاه با مشکل مواجه خواهد شد( به خصوص در خاکهای سنگین).پس از کشت , از انجام هرگونه عملی که سبب جابه جایی بذر شود باید خودداری کرد.
لازم به ذکر است قبل از کشت بین 36-48 ساعت باید بذر در آب جاری خوابانیده شود.بدین ترتیب مقدار زیادی از فنل های بذر که مانع جوانه زنی می شود آب شویی می گردد.
روش کاشت
کشت زیره سبز توسط بذر و مستقیماً در زمین اصلی صورت می گیرد و باید بذرهایی را انتخاب نمود که مقاوم به ریزش , گرما و بیماری به خصوص بوته میری باشد. پس از انتخاب نوع مرغوب بذر , جهت افزایش قوه رویش و از بین بردن مواد بازدارنده جوانه زنی که در پوسته بذروجود دارند بهتر است به مدت 36-48 ساعت آن را در آب جاری قرار داد و همچنین با قارچ کشهای موثر (سیستمیک) بذرها را ضدعفونی کرد.
آماده سازی زمین
زیره سبز در خاک های لوم شنی یا آهکی که زهکش مناسب دارد و قسمت سطحی آن نرم و حاصل خیز بوده و عمق کافی نیز داشته باشد, دارای عملکرد خوبی است . این گیاه احتیاج به شخم عمیق ندارد و با در نظر گرفتن بافت خاک , شخمی به عمق 25-30 سانتی متر برایش کافی است. شخم باید به اندازه ای باشد که زمین بتواند رطوبت را به اندازه کافی در خود ذخیره نماید تا بذر بتواند جوانه بزند و به خوبی رشد نماید.
همچنین برای تهیه زمین باید به وضع تناوب و گیاه قبلی توجه نمود به طوری که هرگاه در تناوب , گیاه قبلی غله باشد , لازم است باقی مانده کاه و کلش حاصل از گیاه قبلی , نرم و خرد شده و با خاک به طور کامل مخلوط شود ولی در مناطق خشک و کم آب بهتر است کاه و کلش را تا حد امکان جمع آوری و از زمین خارج نمود زیرا به علت کمی رطوبت دیرتر و سخت تر می پوسد.
زراعت زیره سبز به صورت آبی یا دیم به روش های خشکه کاری یا هیرم کاری به شکل کرتی یا ردیفی( جوی و پشته ای) در عمق 1-2 سانتی متر خاک انجام می شود.
جهت تهیه بستر مناسب برای این گیاه بهتر است زمین را در اوایل پائیز پس از افزودن کودهای حیوانی شخم مناسبی زد, سپس آن را تسطیح کرد. زمینی که در آن زیره سبز کشت می شود باید سطحش کمی فشرده باشد تا گیاهچه ها پس از سبز شدن استقرار خود را از دست ندهند و در صورت پوک بودن باید اصلاحات فیزیکی انجام داد . در کشت دیم باید عمق بذر را جهت دسترسی گیاه جوان به رطوبت , کمی بیشتر در نظر گرفت و از بذر مصرفی کمتری استفاده نمود , می توان این کار را به دو روش هیرم کاری و خشکه کاری انجام داد. در زراعت دیم به روش هیرم کاری ابتدا باید زمین را آبیاری نمود و پس از گاورو شدن , زمین را شخم مناسبی زد, سپس در زمان مناسب اقدام به بذرپاشی کرده دیسک مناسب زده و ماله کشید.
در روش دیم خشکه کاری پس از شخم و دیسک , بذرپاشی انجام می شود. سپس دیسک سبک باید زد و ماله کشید.در زراعت آبی به روش هیرم کاری , باید زمین را آبیاری نمود و هنگام گاورو شدن زمین , بذر را می توان با ماسه نرم مخلوط کرد , همراه با کود در زمین به صورت دست پاش و یا با استفاده از دستگاه کودپاش سانتریفوژ پخش نمود.سپس به وسیله دیسک یا کولتیواتور آن ها را زیر خاک کرد, بعد ماله زد و اقدام به آبیاری سبکی نمود تا بذرها شسته نشوند. دومین آبیاری باید یک هفته تا 10 روز بعد از اولین آبیاری انجام گیرد.
در زراعت آبی به روش خشکه کاری باید بذر و کود را در زمین پاشید , سپس به وسیله دیسک آنها را زیر خاک کرد و بعد اقدام به آبیاری نمود. در کشت ردیفی می توان از دستگاه فاروئر گندم استفاده کرد. به این صورت که قبل از کود و بذرپاشی , کلوخ های زمین را به وسیله دیسک به طور کامل نرم کرده سپس اقدام به پخش کود و بذر کرد , این کار توسط کودپاش سانتریفوژ انجام می گیرد. در قدم بعدی با زدن یک دیسک دیگر بذر و کود را زیر خاک برده و با دستگاه فاروئر اقدام به فارو زدن به عرض 40-50 سانتی متر کرد. این روش کاشت در زمین هایی که وسعت آنها اجازه فارو زدن را می دهد استفاده می شود و مزایای زیادی دربر دارد.
ملافیلابی (1369-70) در بررسی اثر مقادیر بذر و روش های کشت در عملکرد زیره ی سبز طی 3 سال زراعی در منطقه تربت جام کشت ردیفی (فارو با آبیاری نشتی ) را توصیه نموده است. در طریقه کرتی هزینه تهیه زمین و مدت زمان لازم , بیش تر از سایر روش ها می باشد, همچنین مقدار آب مصرفی بیشتر است. گیاهانی که داخل کرت رشد و نمو می نمایند شرایط نامساعدتری نسبت به کشت ردیفی دارند.(1,2)
تناوب کاشت
چون زیره سبز به بیماری های قارچی بسیار حساس است و بیماری های گیاهان تیره چتریان کم و بیش مشابه هستند لذا نباید آن را با گیاهان این تیره به تناوب کشت کرد.
این گیاه بسیار قانع است و چنانچه در تناوب بعد از گیاهان تابستانه قرار گیرد (به خصوص در زراعت دیم) می تواند از ذخایر رطوبتی و عناصر غذایی محصولات قبلی استفاده کند.
در ایران چون اغلب برداشت چغندرقند زمانی انجام می شود که تاریخ مناسب کاشت گندم گذشته است از این رو تناوب چغندرقند و زیره سبز می تواند موفق باشد. تناوب ذرت و زیره سبز نیز موفقیت آمیز است , ولی زیره سبز بعد از سورگم موجب بروز افزایش بیماری بوته میری می شود.همچنین پس از برداشت این گیاه می توان ذرت علوفه ای ,سویا, هویج, ارزن, کنجد و نخود کاشت و یا به صورت کشت مخلوط به صورت یک در میان با پیاز ,سیر , ترب و عدس کاشت. جهت کاهش بیماری بوته میری , بهتر است از تناوب های 3-4 ساله استفاده شود یعنی زیره سبز زودتر در تناوب قرار نگیرد. قابل ذکر است آیش مزارع موجب کاهش بیماری بوته میری خواهد شد.(2)
مراقبت و نگهداری
زیره سبز در مقابل علف های هرز ضعیف می باشد , زیرا ارتفاع گیاه کم باشد و سرعت رشد آن کند است , درنتیجه در جذب آب و کسب نور با مشکل مواجه می شود و همچنین سبب انتشار و گسترش آفات و بیماریها می شود.
از مهمترین علفهای هرز مزارع زیره سبز می توان , علف هفت بند, خارشتر, بومادران, سلمه, خارخسک, تلخه, گاو چاق کن و ختمی را نام برد. تحقیقات نشان می دهد که کنترل شیمیایی علف های هرز اختلاف چندانی با وجین دستی ندارد.وجین علف های هرز و برگرداندن خاک بین ردیفها به خصوص در زمان بحرانی علف های هرز (15 تا 30 روز پس از کشت) سبب افزایش عملکرد می شود.
در صورت نیاز , وجین دوم در فروردین ماه و وجین های بعدی بسته به میزان علف های هرز موجود در مزرعه انجام می شود. در صورت استفاده از علف کشهای شیمیایی می توان از علف کش اتان فلورالین 60% به میزان 1.5-3 کیلوگرم به صورت مخلوط در خاک در حجم 120 لیتر آب در 10 روز قبل از کاشت استفاده نمود هم چنین استفاده از علف کش لینوران به مقدار 1.5-3 لیتر در هکتار بعد از کاشت در مرحله 2-4 برگی گیاه موثر خواهد بود.
در مناطقی که ریزش باران طی دوران رشد گیاه کمتر از 150 میلی متر باشد نمی توان به صورت دیم کشت نمود و باید کشت به طور آبی باشد. از طرفی این گیاه به بیماری آلترناریا و بیماری بوته میری بسیار حساس است از این رو لازم است در موقع تهیه زمین , شیب لازم داده شود تا هم آب به مقدار ثابت در تمام سطح مزرعه پخش گردد و گیاهان به طور یکسان از آب استفاده نمایند و هم از ایستادن آب در اطراف بوته جلوگیری شود.
آبیاری زیاد و کامل باعث کاهش وزن هزار دانه می شود زیرا بیشترین تأثیر آبیاری صرف افزایش شاخ و برگ می شود. آبیاری این گیاه بسته به نوع کاشت و شرایط منطقه 1-6 نوبت انجام می شود. در روش هیرم کاری اولین آبیاری قبل از کاشت و در روش خشکه کاری اولین آبیاری بعد از کاشت صورت می گیرد و در کشت ردیفی بعد از کاشت بذر توسط سیفون های مخصوص آب را از نهرهای اصلی وارد ردیف ها نموده تا آب به مرور زمان به زمین نفوذ کرده و به آخر ردیفها برسد. پس از خیس شدن خاک , آب را باید قطع کرد.
در صورتی که آب کافی در دسترس نباشد با یک بار آبیاری سبک در زمان گلدهی می توان باعث افزایش عملکرد شد. این گیاه در مرحله گلدهی و تولید دانه به آب احتیاج شدید دارد و باید دقت شود در مواقع ریزش باران و به هنگام رسیدن و کامل شدن میوه از آبیاری خودداری نمود.
زیره سبز به عوامل بیماریزای قارچی بسیارحساس است و این گیاه در تمام مراحل رویش ممکن است تحت تأثیر آنها قرار گیرد. در ایران تاکنون شته سبز هلو , آگروتیس, کرم غوزه, مورچه و تریپس مشاهده و گزارش شده است.
شته سبز هلو در مرحله گلدهی زیره سبز افزایش یافته و باعث خسارت می شود. این شته را می توان با سموم دی متوات , متاسیستوکس, دیازینون و مالاتیون در مرحله گلدهی از بین برد. مورچه ها در مراحل آخر رشد به مزارع زیره سبز حمله ور می شوند و با جمع آوری بذرها خسارت وارد می کنند.
نتایج پژوهش ها نشان می دهد که کشت زود هنگام سبب حداقل خسارت شته سبز می شود. برای مبارزه با سایر آفات این گیاه می توان از محلول روگور به مقدار 0.6 لیتر یا دیمکرون به مقدار 0.2 لیتر در هکتار استفاده نمود.
سفیدک سطحی از مهمترین بیماریهای این گیاه است. عامل این بیماری قارچی است به نام Erysiphe polygoni Dc . از علائم این بیماری وجود لکه هایی سفید رنگ در برگها و ساقه های گیاه است. چنانچه با این بیماری مبارزه نشود پس از مدت کوتاهی گسترش می یابد. گیاهانی که به این بیماری مبتلا می شوند یا میوه تولید نمی کنند یا میوه های ریز و چروکیده ای تولید می کنند که در این صورت ماده موثره , کمیت و کیفیت بسیار نامناسب خواهد داشت. برای مبارزه با این قارچ باید از قارچ کشهای سولفوره وتابل به مقدار یک کیلوگرم در هکتار یا ازکاراتان به مقدار 0.5 لیتر در هکتار , به صورت محلول پاشی استفاده کرد.
دو بیماری گیاهی که هر ساله خسارات زیادی به محصول زیره سبز به خصوص در سالهای پر باران وارد می کنند عبارتند از:

 

[آیورودا]

بوته میری یا پژمردگی زیره سبز
علایم این بیماری حدود یک ماه پس از کشت , زمانی که گیاه در مرحله 6-8 برگی است دیده می شود و تا اواخر رشد ادامه پیدا می کند و تا اواخر رشد ادامه پیدا می کند. شروع حمله قارچ عامل بیماری گیاه به طور معمول بعد از سرما و یخبندان زمستانه است که به طور معمول در فروردین ماه اتفاق می افتد.
آلودگی اغلب از ریشه گیاه آغاز می شود و سپس گسترش می یابد. در اکثر اوقات ظاهر ریشه گیاهانی که پژمردگی دارند با ریشه گیاهان سالم تفاوتی ندارند. بعضی اوقات زخم های قهوه ای رنگی سطح ریشه آلوده دیده می شوددر مراحل پیشرفت آلودگی ریشه های فرعی و اپیدرم سطحی ریشه اغلب از بین می رود.
علایم بیماری, پژمردگی نوک برگها ی گیاه در حال رشد است.برگها تغییر رنگ داده و زرد می شوند, طوقه به رنگ قهوه ای درآمده و قسمتی از مزرعه به حالت سبز خشک در می آید. سیستم آوندی تغییر رنگ داده و به رنگ قهوه ای تبدیل می شود.
عامل بیماری قارچی به نام Fusarium oxysporum f.comini است که در کشورهای هندوستان, افغانستان, ترکیه, سوریه و پاکستان هم گزارش شده است.مبارزه با این بیماری بسیار مشکل است و باید از ابتلای گیاهان به این بیماری جلوگیری نمود. برای کنترل این بیماری رعایت موارد زیر ضروری است:
1.استفاده از بذرهای سالم و ضدعفونی بذر با سم های سیستمیک نظیر بنومیل و رورال , همین طور استفاده از TMTD به مقدار 2 گرم در هر کیلوگرم بذر و محلول سدیم متیل دی تیوکاربامات در 20 روز قبل از کاشت موثر می باشد.
2.این بیماری خاکزی می باشد و به همین جهت رعایت حداقل 3 سال تناوب , شخم عمیق وآیش تابستانه در کنترل بیماری نقش موثری دارد.
3.پس از مشاهده علایم بیماری در مزرعه, بوته های آلوده را باید کند و سپس آن را سوزاند.
4.استفاده از کودهای آلی ,نیتروژنه , فسفر و پتاسه در کاهش بیماری موثر است.
5.بعد از برداشت محصول , بقایای گیاه مانند ساقه و ریشه از مزرعه خارج و سوزاند
6.تا سه سال باید از کشت زیره سبز در زمینهایی که گیاهان به این بیماری آلوده شده اند خودداری نمود.
بیماری سوختگی زیره سبز
علایم بیماری سوختگی یا بلایت زیره بعد از مرحله گلدهی ظاهر می شود. گیاه در مرحله قبل از تشکیل گل حساس نیست اما بعد از این مرحله تا پایان مرحله برداشت به این بیماری حساس می باشد. شروع حمله قارچ عامل بیماری به گیاه به طور معمول در رطوبت بالا و در درجه حرارت 23-26 درجه سانتی گراد می باشد.پس از بروز بیماری اگر باران در جهت باد ببارد , باعث انتقال بیماری به مناطق مجاور می شود .
بیماری به صورت لکه های قهوه ای مایل به قرمز به حالت زنگ زدگی از نوک برگها شروع شده و سپس به روی ساقه های کوچک گسترش یافته و در مرحله گلدهی قسمت های پائین گیاه به طور کامل سیاه شده و از بین می روند. عامل بیماری قارچی به نام Alternaria burnsi است که امروزه به طور تقریبی در تمام کشورهایی که زیره سبز به طور وسیع در آنها کشت می شود شایع می باشد. آب و هوای گرم و خشک اجازه تکثیر و توسعه بیماری را نمی دهد و موجب کنترل بیماری می شود. برای کنترل این بیماری رعایت موارد زیر ضروری است:
1.استفاده از بذرهای سالم و ضد عفونی آنها با مانکوزب و کاپتان به نسبت 1.5 در هزار موثر می باشد.
2.پس از مشاهده علائم بیماری در مراحل اولیه بیماری به خصوص در مرحله گلدهی که حساس ترین زمان می باشد , استفاده از قارچ کش های مانکوزب و کاپتان و سایر قارچ کش های حاوی ترکیبات مسی مانند کوپرومار با فواصل زمانی هر سه هفته یک بار با غلظت 2 گرم در لیتر ماده تجاری از شیوع بیماری جلوگیری می کند.(1,2)
جمع آوری محصول
محصول معمولاً 100 تا 120 روز پس از کشت آماده برداشت می شود .از اردیبهشت تا اوایل خرداد می توان زیره سبز را برداشت نمود. عمل برداشت معمولاً با دست انجام می گیرد. گیاهان را با دست از ریشه بیرون کشیده یا با داس برداشت می کنند. سپس آنها را باید خشک نمود. پس از بوجاری باید بذرها را از سایر اندام ها جدا و با استفاده از جریان هوا آنها را تمیز و بسته بندی و انبار کرد.
عملکرد بذر بسیار متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد.گیاهانی که به بیماری قارچی مبتلا نشده باشند 8/0 تا 1 تن در هکتاربذر تولید می کنند.(1,4)
قسمت های مورد استفاده
قسمت مورد استفاده این گیاه میوه ی آن می باشد.
زمان بهره برداری
بهترین زمان بهره برداری از زیره سبز از اردیبهشت تا اوایل خرداد می باشد.

 

[آیورودا]

ویژگیهای دارویی و درمانی
ترکیبات شیمیایی و اسانسهای گیاه
زیره دارای تانن ، روغن, زرین و اسانس است .حداکثر ترکیبات شیمیایی دانه زیره سبز شامل: 8.1 گرم آب , 17.8 گرم پروتئین, 22.3 گرم چربی , 44.2 گرم کربوهیدرات, 10.5 گرم فیبر, 7.6 گرم خاکستر, 931 میلی گرم کلسیم, 66 میلی گرم آهن, 366 میلی گرم منیزیم, 499 میلی گرم فسفر, 1788 میلی گرم پتاسیم, 168 میلی گرم سدیم, 5 میلی گرم روی, 8 میلی گرم اسید اسکوربیک, 1 میلی گرم تیامین, 5 میلی گرم نیاسین, 1270 واحد بین المللی ویتامین A و 375 کیلوکالری انرژی, می باشد.همچنین دانه زیره دارای 7 درصد روغن , 13 درصد رزین و اسانس معادل 2.5-5 درصد است.
طرز تهیه اسانس
اسانس زیره در قسمت میوه (بذر یا دانه) و داخل حفره میانی به صورت محبوس قرار دارد که از تقطیر میوه له شده تحت اثر بخار آب بدست می آید . این اسانس مایعی است بی رنگ که در اثر ماندن ابتدا به رنگ زرد و سپس قهو ه ای رنگ می شود و حالت چسبنده پیدا می کند. بوی زیره مربوط به آلدئیدی بنام کومینول است , وزن مخصوص آن 0.91-0.93 است.
درصد اسانس
آلدئید کومینیک یا کومینول, کومینول الکل, سیمونن, آلفاپینن, بتاپینن, گاماترپینن, فلاندرن, سینول, 1و3 پارا منتادین- 7-آل, 1و4 پارامنتادین -7- آل, کامفن, میرسن, میرتنال, کاپاسیمن, دی هیدروکومین آلدئید, کاریوفیلین, آلفا ترپنیئول, لینالول, ترپینولن, پولگون مواد تشکیل دهنده اسانس زیره ی سبز هستند.
آلدئیدکومینیک اصلی ترین و عمده ترین ترکیب موجود در اسانس زیره ی سبز است که حداکثر 63 درصد از کل میزان اسانس را تشکیل می دهد. این ترکیب با فرمول C10H12O و به وزن مولکولی 148.3 گرم می باشد. نقطه جوش آلدئید کومینیک در فشار 7 میلی متر جیوه برابر 97-99 درجه سانتی گراد و نقطه ذوب آن 55-57 درجه سانتی گراد می باشد. این ترکیب به لحاظ داشتن ساختار فنلی دارای فعالیت آنتی اکسیدانی است. اسانس حاصل از دانه های تازه زیره که بلافاصله بعد از برداشت , اسانس گیری از آنها صورت می گیرد دارای آلدئید کومینیک بیش تری نسبت به دانه های نگهداری شده به مدت طولانی است و سه روش بی سولفیت, فنیل هیدرازین, هیدروکسید آمین هیدروکلراید , جهت تعیین مقدار آلدئید کومینیک موجود در اسانس زیره سبز به کار می رود.
کومینیل الکل با نام شیمیایی پی- ایزوپروپیل بنزیل الکل به فرمول C10H14O و وزن مولکولی 150.21 گرم می باشد. نقطه جوش آن در فشار 7 میلی متر جیوه, 100-115 درجه سانتی گراد است و برخلاف آلدئید کومینیک با بی سولفیت واکنش نمی دهد و بر اثر اکسیداسیون آن با پرمنگنات , اسید کومینیک با نقطه ذوب 112 درجه سانتی گراد تولید می شود.
بتاپینن با فرمول C10H16 دارای وزن مولکولی 136.23 گرم می باشد و بر اثر اکسیداسیون آن , اسید چپ گردی به نام نوپینیک اسید با نقطه ذوب 125 درجه سانتی گراد به وجود می آید این اسید توسط پرمنگنات پتاسیم اکسید شده و تولید نوپینون می کند که نمک سمی کاربازون آن نقطه ذوبی معادل 187 درجه سانتی گراد دارد.نگهداری اسانس زیره سبز باید از هوا, نور و در شیشه های در بسته ی مملو از آن صورت گیرد

 

[آیورودا]

فرآورده ها
اشکال دارویی موجود
زیره سبزبه صورت قطره ,عرق, پودر مصرف می شود.
داروی موجود در بازار
در اجزاء فرآورده های قطره شیر افزا, محصولات سنا , دینه کارمیناتیف, رگلیس معطر, قطره سنگل زیره سبز وجود دارد.
خواص درمانی
زیره سبز از نظر طبیعت گرم کننده , محلل, خشک کننده و قابض است.این گیاه مقوی معده ، مدر و بادشکن، قاعده آور و معرق ، درمان کننده عفونت حاد و مزمن برونش ها ، رفع کننده نفخ ناشی از سوء هاضمه و بلع هوا ، رفع گازهای روده، رفع ترشحات زنانه و قطع حالت قاعدگی در زنان جوان می باشد. در استعمال خارجی قرار دادن ضماد آن بر پستان، در موارد جمع شدن شیر در پستان اثرات مفید ظاهر می‌کند. باعث افزایش میل جنسی در خانم ها می شود.
خیسانده آن در سرکه و استشمام آن و یا ریختن آن در بینی برای جلوگیر ی از خونریزی بینی مفید است.از قطره های آن به تنهایی و یا با روغن زیتون برای خون ریزی چشم و زخم چشم وناخنک چشم استفاده می شود که مانع چسبیدن چشم می گردد ومزمزه دم کرده آن برای تسکین درد دندان مفید است.
این گیاه در درمان بیماری‌های مختلف به عنوان ضد تشنج، ضد صرع، ادرار آور و محرک تعریق , در بهبود اسهالهای سخت و آمیبی و در از بین بردن کرم های انگلی به کار می‌رود و به وجود آمدن قاعدگی را در هر دوره آن تسریع می‌کند. در نزله‌های حاد و مزمن برونش‌ها، نفخ ناشی از سوء ‌هاضمه اثرات مفیدی دارد.خواص ضد میکروبی اسانس این گیاه توسط شتی و همکارانش گزارش گردیده است.
زیره سبز همچنین برای بیماران دیابتی مفید است. به طوری که در مطالعاتی که روی حیوانات انجام گرفت، ثابت شده که مکمل‌های حاوی زیره سبز، بیش از داروی گلی ‌بن‌کلامید در درمان دیابت شیرین مؤثر هستند, خوردن آن رنگ صورت را باز می کند .
از زیره سبز برای معطر ساختن نان، پنیر، برنج دم‌کرده و همچنین تهیه بعضی از نوشیدنی‌ها استفاده می‌شود.
در دام پزشکی و دامداریهای صنعتی با خوراندن این گیاه به حیوانات چهارپا , تمایل جنسی آن ها را در نوع ماده بالا می برند تا آمادگی بیشتری برای جفت گیری داشته باشند و در زمان شیردهی باعث ازدیاد شیر آنها می گردد.تحقیقات انجام‌شده روی این گیاه، اثرات آن را بر کاهش چربی خون و آنتی‌اکسیدان بودن آن را ثابت کرده است. و بالاخره زیره را در غذاهایی که نفاخ هستند مخصوصا حبوبات استفاده کنید.
نحوه و میزان مصرف
1. برای تحریک اشتها زیره سبزه را با سرکه و آب مخلوط کرده و قبل از غذا بخورید .
2. برای برطرف کردن قطره قطره ادرار کردن زیره را تفت داده و سرخ کنید سپس با آب بخورید .
3. برای رفع نفخ روده و معده می توانید دم کرده زیره را تنقیه کنید .
4. برای التیام زخم چشم ، دانه های له شده زیره سبز را در آب برنج خام خیس کرده و سپس مایع بدست آمده را قطره قطره روی زخم چشم بریزید.
5.هنگامیکه اطفال شیر خوار دل درد دارند و نفخ در شکم شان پیچیده چند قطره اسانس زیره را با روغن بادام مخلوط کرده و با آن شکم آنها را ماساژ دهید .
گرد : به مقدار 2 گرم در روز
دم کرده زیره : مقدار 2-5 گرم زیره را در یک لیتر آب جوش ریخته و بمدت 10 دقیقه دم کنید .
مخلوط با عسل : گرد زیره را به مقدر یک گرم عسل مخلوط کرده و استفاده کنید .
اسانس زیره : این اسانس را می توانید از فروشگاههای گیاهان دارویی و یا برخی از داروخانه ها خریداری کنید . مقدار مصرف آن 2 قطره در یک لیوان آب نیم گرم می باشد.
احتیاط مصرف
مصرف بیش از حد زیره سبز موجب زردی رنگ چهره می شود ، همچنین این گیاه برای ریه مضر می باشد و باید با کتیرا مصرف شود