در ادامه معرفی بنای گنبد علویان در همدان که در تاپیک معماری اسلامی آمده http://www.www.www.iran-eng.ir/show...-های-تاریخی-ایران/page2?p=6191790#post6191790
گزارش مرمت این بنا:
گزار شهای مرمت معماری گنبد علویان
از جهت مرمت معماری در طی شناسایی این گنبد توسط میراث فرهنگی به دفعات این گنبد مورد تعمیر قرار گرفته است و چهره این بنا با هر مرمت تغییر کرده و از تخریب آن جلوگیری شده اما متاسفانه در هر بازسازی قسمت باز سازی شده از قسمت قدیمی نه که تفکیک نشده بلکه با مرمت های ناشیانه زیان های غیر قابل جبرانی بر گنبد وارد شده است به عنوان مثال در مرمت های سال 1317 با وجو د اینکه قسمت های ویران شده بازسازی شده اما بافت قدیم از بافت جدید با معیارها ی مرمتی مشخص نشده است چنان که در نگاه اول آجر های مرمتی در طی گذر زمان با بافت قدیمی یکی شده وقابل تفکیک نیست مثلا آجر های به کار رفته در گنبد یا ساختمان بنا به هیچ وجه مشخص نیست که قدیمی است یا جدید .، از همه تاسف بارتر داخل بنا است که با مرمت ناقص نغول های آجری داخلی را به شکلی با زدودن ومحو کردن ساخت قدیمی بقعه اثرات جبران ناپذیری را بربافت قدیمی بقعه گذارده اند. که مسئولان مربوطه نسبت به این اقدامات می بایست هوشیارانه تر وآگاه ترعمل کنند تا زحماتشان با این اقدامات بی فایده و بی ثمر به نظر نیآید. واین گونه آثار را با به بهتر معرفی کردن ماندگار تر از پیش حفظ وصیانت کنند.
در طی اقدامات سالیان گذشته میراث فرهنگی گنبد علویان دست خوش تغییرات اساسی شده است که اقدامات را می توان به دو دوره طرح مرمتی تقسیم بندی کرد.اولین طرح مرمتی و مرمتهای انجام شده به سالهای قبل از انقلاب ودومین طرح مرمتی و مرمتهای انجام شده سالهای بعد از انقلاب بر می گردد .
گزارش سازمان ملي حفاظت آثار باستاني ايران از اقدامات میراث فرهنگی منطقه غرب در قبل از انقلاب نسبت به گنبد علویان شامل : سنگ فرش نمودن اطراف گنبد ، مرمت قسمت هاي فروريخته ديوارهاي اطراف بقعه ، عايق كاري ، آجرفرش نمودن پاي گنبد ، مرمت قسمت ورودي ، آجرفرش نمودن كف ، احیاء و باززنده سازی بام فرو ریخته، احیای سردابه بوده است
که متاسفانه بعد از انقلاب اقدامات گنبد به صورت بروشور و یا کتابچه در دسترس افراد و دانشجویان قرار نگرفته است اما از شواهد و مرمتهای که انجام شده می توان به این ترتیب یاد کرد : 1- تعیین حریم بقعه از طریق فضا سازی در اطرف گنبد 2- کندن کف پوش آجری مرمتی سال های گذشته و کف پوش کردن اطراف گنبد به وسعت فروان تر بااستفاده از سنگ نما و موزائیک کاری 3- ایجاد درختکاری و به وجود آوردن مکانی برای نگهبانی و حفاظت از گنبد علویان 4- ایجاد فضایی امن و براوردن امنیت برای بازدید کنندگان 5ـ احیای آجر نمای های ریخته و گچ کاری شده فروریخته 6ـ جدا کردن حریم گنبد علویان از آن محوطه آموزشی که در گذشته موجب شده بود که نمای واقعی بنا دیده نشود، عایق کاری گنبد، کاه گل کردن و سفید کاری بخش های سیاه شده قسمت های داخلی و خارجی بنای گنبد علویان ؛و درکل می توان گفت در مرمت های اخیر بیشتر به فضاسازی بقعه وامن سازی و تقویت جاذبه های گردشگری این بقعه پرداخته شده است. وبه روشهایی که به باززنده سازی خود بنا و نوع معماری کمک به سزایی می کنند،توجه چندانی نشده است.
روشهای باززنده سازی معماری
با توجه به گفته ها وتقسیم بندی هایی که دکترمحمد منصور فلامکی «مؤسس درس مرمت معماری و مرمت شهری دردانشگاه تهران » درکتاب «باززنده سازی بناهاو شهرهای تاریخی» درباره روشهای باززنده سازی معماری ارائه کرده اند.(فلامکی - 1374- ص 29) می توان با توجه به این روشها درک درستی از فلسفه مرمت به دست آورد و در چارچوب سه واژه آسیب، علل آسیب و درمان آسیب و با توجه به راه حل هاو روش های باززنده ساز ی معماری به نحوی صحیح نوع معماری گنبد علویان و مرمت های انجام شده آن را مورد بررسی و تحلیل قرار داد و نتایج و پیشنهادهای مرمتی قابل فهمی را برای این بقعه ارائه کرد.
روشهای باززنده سازی معماری عبارت اند از : الف ) مرمت یا باززنده سازی حفاظتی ب)باز سازی سبکی یا آناستیلوز ج) باسازی سبکی د) مرمت تکمیلی ه)باززنده سازی تاریخی و) باززنده سازی یا مرمت استحکامی ز) باززنده سازی جامع (همان – 1374- ص29)
الف)مرمت و باززنده سازی حفاظتی
«همانطور که از اصطلاح « مرمت حفاظتی » برداشت می شود ، هدف اصلی آن نگه داری و حفاظت بناست . در این زمینه آنچه بیشتر مورد توجه قرار می گیرد شکل و شرایط وضع موجود بناست و این نیز ، در رابطه با ماهیت انگیزه اولیه مرمت ، تمام عوامل تاثیر گذارنده روی بنا را ( عمل کردها ی بنا تا ایستایی آن ،از پوششهای حفاظت کننده تا چگونگی جایگزینی آن در بافت شهر و تاسیسات و تجهزات بنا و غیره...) در بر می گیرد . مرمت حفاظتی میزان مداخله در شکل و شرایط موجود تا آن اندازه است که استمرار شباهت بنای مرمت شده را در وضع موجود آن – در زمان شروع مرمت – بدست می دهد.»(همان – 1374- ص29) با توجه به آنچه گفته شد آسیب های که در این شیوه می توان نام برد عبارت است از:
آسیب 1در روش الف): ناشناخته بودن گنبد علویان
علت آسیب : نامشخص بودن کارکرد بنا به عنوان مکانی تفریحی و توریستی و انجام ندادن طرحهای معرفی و شناسای گنبد علویان به عموم مردم ،چنانکه این نقیصه در طی سالیان گذشته لطمات جبران ناپذیری به گنبد وارد کرده است و نسبت به بنا های که شباهت های فروانی به این گنبد دارند کمترمعرفی و شناسانده شده است به همین دلیل این بناهمچنان ناشناخته و بدون شناسنامه معرفی است؛
درمان آسیب : انجام یک سری کا رهای تبلیغات در راستای معرفی گنبد ، نصب پلاکارد و تابلو های راهنما در مسیر جاده های اصلی و فرعی و به خصوص در داخل شهر که فرد نا آشنا از وجود این بنا با اطلاع شود و بتواند از این بنای تاریخی دیدن کند، نصب تاریخچه و عملکردهای این گنبد به صورت تابلوی راهنما در اطراف بنادر راستای بهتر شناساندن این بنا به همگان و عموم مردم ، درج اطلاعات دقیق موقعیتی و جغرافیای منطقه در اینترنت و اطلاع رسانی های جهانی
آسیب 2 در روش الف) قرار گرفتن آرامگاه در برابر عوارض طبیعی
علل آسیب : به دلیل اینکه شهرهمدان بر رو ی گسل زلزله قرار دارد و به دلیل اینکه این شهر در ناحیه کوهستانی قرار دارد وجود سرما ، گرما ، باد ، باران ، برف ، در این منطقه فراوان به چشم می خورد و لطمات زیادی به گنیدعلویان زده است .
روش درمان آسیب: برای اینکه گنبد علویان در برابر زلزله و حوادث طبیعی ایمن باشد می بایست جرزها در ناحیه پی تقویت گردند وترکها با ملات مناسب پر گردند ، مرمت آجرها و جرزهای آجری که ممکن است موجب ویرانی بیشتر شوند می باید تعمیر گردند و از بافت قدیمی قابل تشخیص گردند. به دلیل اینکه در طی سال گرما و سرما موجب تخریب گنبد را فراهم خواهد آورد و به دلیل وزش بادهای شدید در طی سال بهتر آن است که گنبد علویان را درفضایی سوله مانند قرار داد تا در برابر این حوادث ایمن بماند .
روش ب) یا باز سازی سبکی یا آناستیلوز:
«آن ستلیوز یا باز سازی سبک فضای معماری ، روشی است که بیشتر در رابطه با خواستها و هدفهای فرهنگی و تاریخی – سیاسی و کمتر در پیوستگی با مسائل مربوط به کار برد مستقیم و عینی یا مداخله دادن بنا ، به صورت زنده در محیط کالبدی آن ، به حفظ بقای آنچه از دست زمان و مردم نجات یافته ، می پردازد. » (فلامکی -1374- ص30)
آسیب 1در روش ب) نبود مطالعه و نبود شناخت از فرهنگ منطقه و مردم بومی منطقه
علل آسیب: گنبد علویان چون نگینی در اوج بلندی شهر همدان به چشم می خورد و نشانه ونمادی از فرهنگ و اصالت معماری به کاررفته در کل شهر است از این رونبود مطالعه و نبود شناخت از فرهنگ منطقه و مردم بومی منطقه می تواند لطمات جبران ناپذیری به اصل و واقعیت گنبد بزند چنانکه استفاده از مصالح و یا هم رنگی با شباهت ها و نوع مصالح به کاررفته در نوع بافت شهری همدان از جمله علل آسیب بر بنا است.
روش درمان : از جمله عواملی که می تواند ما را با نوع فر هنگ و نوع معماری به کار رفته در کل شهر آشنا کند گنبد علویان است از این رو با آشنایی با نوع معماری های به کار رفته در کل شهر همدان وشهر های اطراف می توان به اصالت واقعی بافت شهری پی برد و براساس آن نو ع معماری و نیارشی را برای گنبد به کار برد که بوم آورد و در عین حال مردم پسند باشد . چنانکه «هنر اسلامی ( به ویژه معماری آن بر پنج پایه مردم واری ، خودبسنگی ، پرهیز از بیهودگی ، بهره گیری از پیمون (مدول) و نیارش و درون گرایی نهاده و بی آنکه خواسته باشیم خود سنای هنرمندان مسلمانان ایران بیش از دیگران بدانها پای بند بوده اند.» ( پیرنیا – 1384– ص 37)
آسیب 2 روش ب) نا آشنایی با علوم مرمتی
علل آسیب: استفاده از استاد کاری که به شاخه های مرمتی آشنایی ندارد موجب تخریب و از بین رفتن نوع معماری کهن خواهد شد
روش درمان : استفاده از استادکاران ماهر و آشنا با علوم مرمت و معماری و دلسوز و نه استاد کار گنبدعلویان که فرق بین مصالح به کار رفته در گنبد علویان را با مصالح امروزی ندانسته است.
روش ج) پاک سازی سبکی
«در این روش امکان دارد در بعضی بنا های مرمت شده میزان دخالت و تعداد عناصر یا بخشهایی که به بنای اصلی اضافه شده از طرف مرمت کننده بعدی افراطی و یا بی مورد تشخیص داده شود . در پی چنین برداشتی ، به آزاد کردن بنا از عنصری که نسبت به شکل اصلی ساختمان اضافی و ناهمگن تشخیص داده شود اقدام می گردد. معمولاً پس از آزاد کردن بنا از عناصر فوق ، بیشتر به بازسازی و ترکیب مجدد بنا برابر شکل اولیه آن اقدام می شود.» (فلامکی -1374- ص31)
آسیب روش ج) برهم خوردن زیبایی داخلی
علل آسیب : محو کردن اساس نمای داخلی و خارجی با استفاده از نیارش امروزی به جای نیارش کهن چون استفاده از سیمان به جای ساروج
روش درمان آسیب:به جای محوکردن آجرهای اصلی نمای داخلی استادکارمی توانست با سفید کاری سطحی آجر آن را سفید کند نه اینکه آن را بردارد و به جای آن با تشخیص خود آجرکاری کند
روش د) مرمت تکمیلی
«مرمت تکمیلی زمانی صورت می گیرد که ساختمان مورد نظر ، در بخش هایی دارای کمبود باشد. باز سازی بخشهای از دست رفته بنا قدیمی به منظور تکمیل موجودیت کالبدی و کاربردی بناو به خاطر شرکت دادن آن در زندگی عمومی و محیط شهری صورت می گیرد ، »(فلامکی -1374- ص31)
آسیب روش د) محوطه آموزشی
علل آسیب:محوطه آموزشی که به دور گنبد علویان بوده است موجب دیده نشده این گنبد می شد
روش درمان : حذف محوطه آموزشی بر دیده شدن و بهتر شناسانده شدن گنبد علویان
روش ه)باززنده سازی تاریخی
«در مرمت تاریخی بنا ، متکی بر بررسیهای تاریخ نگاری و توجه به زمینه های فر هنگی و سیاسی – ملی ، تعیین کننده چگونگی مرمت خواهد بود. »(فلامکی - 1374- ص31)
آسیب روش ه) : نبود پژوهش های تاریخی
علل آسیب : نبود پژوهش های تاریخی در باره گنبد علویان قضاوتهای اتخاذ می شود که شایسته این گنبد نیست و ازجهت تاریخی این بنا را نتوانیم معرفی کنیم و همین امر موجب عملکرد غلط نوع مرمت گنبد شده است
روش درمان آسیب:بررسی و ارائه طرحهایی که در تقویت تاریخ این بنا موثر خواهند بود و بررسی و مطالعه کتب تاریخی و مستندات تاریخی در بیان تاریخ بقعه مالک که در حال حاضر به جز حدسیات و احتمالات چیز دیگری وجود ندارد
آسیب روش و) باززنده سازی یا مرمت استحکامی
مداخله در وضع و کالبد بنا برای استحکام بخشیدن و تضمین پایداری مجموعه های ساختمانی ( تقویت یاتعویض عنصر یا بخش تضعیف شده یا نا متانسب ) و استخوانبدی عمومی ( افزودن مقاومت بنا در مقابل نیروهای داخلی و خارجی به صورت همگانی ) »(فلامکی – 1374- ص32)
آسیب روش و): سردابه گنبد
علل آسیب: سردابه که در کل پی و فنداسیون بنا را تشکیل میدهد و از طرف دیگر سقف معماری داخلی برروی سردابه ایجاد شده است از این روامکان ریخته شدن کف معماری داخلی که با اجر ساخته شده است بشود و دیگر نه سردابه که ازبنا اثری بر جای نخواهد ماند
روش درمان آسیب : بازنده سازی سردابه که پی و فنداسیون گنبدرا تشکیل می دهد و موجب تقویت بنیان اصلی بقعه می شود واز تخریب آن جلوگیری می کند.
روش ز) باز زنده سازی جامع
« توجه به شرایط و ویژگیها ، در شناخت علمی و عوامل و متغیر های مربوط به بنا و استفاده مناسب ترین و نوترین مصالح و وسایل فنی و با قبول مسئولیت و درپی اندیشه های فلسفی – هنری خاص و نیز در احترام به ارزشهای و مفاهیم مربوط به گذشته بنا ، بهترین شرایط را برای بهره گیری از موجودیت بنا در زمان حال فراهم می کند . در تنظیم چنین طرحی ،میزان و نحوه استفاده از بنا به امکانات وکاربرد آن در زمانهای آینده نیز مشروط می شود.» »(فلامکی –1374- ص32)
فرجام آسیب هاوانعکاس یافتن آن درروش ز) : امکانات و منابع بومی ، نبود امنیت ، نبود استاد کار ماهر، سرسری انگاشتن کار مرمت و...
علل آسیب:استفاده نکردن از امکانات و منابع بومی که موجب تقویت بنیه اصلی بنا می شود.؛ استفاده کردن از نوآوری ها و فن آوری هایی که در بهتر رسایندن مقصود ما در معرفی و مطرح کردن ومرمت گنبد علویان موثر و صودمند خواهند بود مانند لوازمی که در زدودن غبار و سیاهی ها به ما در هر چه زیبا ترکردن این بنا کمک رسان خواهند بود.؛ توجه نداشتن به امر مرمت و در کل توجه نداشتن به عواملی که در علم مرمت مورد توجه قرار می گیرد و موجب آسیب رسانی به بنا می شود.
روش درمان: آنچه که در یک جمع بندی کلی می توان از نوع مرمت انجام شده گنبد علویان و اقداماتی که موجب تقویت واقعی وحقیقی این بنا می شود عبارت است از : داشتن تعهد کاری نسبت به انجام کارهای مرمتی ؛ استفاده از افراد صلاحیت دار مرمت کننده ؛ معرفی هرچه بهتر این بنا به همگان ؛ دادن اعتبارات کافی و استفاده صحیح از این اعتبارت ؛ ایجاد امنیت و فراهم آوردن فضای مناسب برای همه اعضای خانواده که در این مسیر می توان با ایجاد ایستگاههای امنیتی پلیس و حفاظت این مشکل را حل کرد ؛به وجود آوردن ایستگاههای استراحتی و گردشگری در مسیر راه و راههای ارتباطی جاده ای مطمئنا در سیر معرفی بنا و زنده سازی این بنا کمک کننده خواهدبود.
از آسیب های دیگری گنبد علویان می توان دیدو به آنها اشاره کرد میتوان به این موارد اشاره کرد:
آسیب : برهم خوردن منظرعمومی بنا
علت آسیب : نصب تیرهای برق شهری 0 این تیرها هم از نظر ارتفاع و هم از نظر جنس مصالح بنا را تحت تاثیر قرار داده است ارتفاع تیرها از بنا بلندتر و جنس تیرها نیز سیمانی است0
روش درمان : استفاده از کانالهایی در کف معبر و هدایت سیستم های تاسیسات در زیرزمین از آنجایی که معابر بافت قدیم همدان سنگ فرش بوده معبر حاشیه بنانیز سنگ فرش شود
آسیب دوم : برهم خوردن سکوت و آرامش معنوی بنا مکانی معنوی و مذهبی است و مکانی برای دعا و نیایش بوده، راز ونیاز و نمازخواندن و نیاز به آرامش و سکوت دارد و برای ایجاد این فضا باید در اطاف این گنبد ساخت و ساز ها متوقف شود و بنا های که در اطراف آن در حال ساختن هستند باید از حد مجاز و تراکم فضایی از گنبد علویان بلند تر نباشد
علت آسیب : عبور و مرور وسالی نقلیه
روش درمان : ساماندهی محوطه ، بسته شدن مسیر تردد وسایل نقلیه 0
آسیب : ترک عمیق در قسمت مقرنس های ایوان ورودی شمالی بنا
علت آسیب:1- تنشهای حاصل از زلزله های مکرردر دوره های گذشته در شهر همدان
2- تنشهای حاصل از عبورومرور وسایل نقلیه درمعبر حاشیه بنا
روش درمان : 1- ممنوع کردن عبور و مرور وسایل نقلیه
2- تقویت جرزها در ناحیه پی 0
3- پر کردن ترکها با ملات مناسب مانند ماسه آهک 0
4- مرمت آجرها 0
آسیب : برهم خوردن زیبایی بنا 0
علت آسیب : کارگذاشتن در جدید آلومینیومی
عامل آسیب رساننده : انسان
روش درمان : حذف درب آلومینیومی 0
آآسیب : وجود رطوبت در جرزها ( رطوبت ناشی از آبهای سطحی ، عدم شیب بندی محوطه بیرونی بنا و استفاده ازسیمان در کف سازی بنا )
علت آسیب : ناکارا بودن سیستم کانال ناکش رطوبت
آسیب :تخریب بخشهای وسیعی از نقوش گچبری محراب ، تبله کردن نقوش گچبری،کثیف و کدر شدن نقوش گچبری و کتیبه ها، ترک برداشتن و جدا شدن از بدنه آجری گچبری ها ، فرسایش نقوش 0
علت آسیب : کهولت نقوش ، وجود رطوبت ، نشست گرد وغبار، لانه سازی حشرات و موریانه و مگس و ...
غبار روبی و تمیز کردن غیراصولی خادمین و همچنین برخورد کردن بازدید کنندگان باعث ایجاد تنش یا حرکت یا لرزه و همچنین موجب فرسایش نقوش گچبری می شود0 وجود رطوبت که باعث می شود مصالح به مرور زمان کیفیت و خاصیت چسبندگی و مقاومت خودش را از دست بدهد و ترک یا تبله کرده و از بدنه آجری جدا شود0 رطوبت همچنین باعث کثیفی و کدر شدن نقوش می شود و از طرف دیگر وجود رطوبت موجب ایجاد بوی هم در فضای مقدس محراب می شود 0
عامل : مدیریت ناصحیح در بنا،عدم مرمت های صحیح (غیراصولی) و عدم دقت در پاکسازی نقوش در لحظه گردگیری
روش درمان : تمیز کردن اصولی وصحیح ، گذاشتن محافظ
آسیب : مفقود شدن و تخریب بخشی ازنقوش گچبری( کله قوچها)
علت آسیب : اقدام سودجویانه انسان ها
عامل : عدم مدیریت صحیح
روش درمان : استفاده از سیستم های الکترونیکی هشدار دهنده 0
آسیب : ریختگی مصالح و بندکشی ها
علت آسیب : طبیعی
روش درمان : پر کردن محل ریختگی توسط مصالح همگون
آسیب : از بین بردن زیبایی بنا
علت آسیب : به کاربردن آجرهایی بزرگتر از ابعاد آجرهای اولیه عامل آسیب رساننده : انسان
روش درمان : بهتر است در مرمت بناها ، آجرها را بر حسب الگوهای قدیمی چه به لحاظ چیدمان و چه به لحاظ ابعاد، الگو قرار دهیم و از آن تبعیت کنیم 0
توضیح : در داخل بنا تنوع آجر زیاد است حتی از آجرهای شکسته هم برای دیوارچینی استفاده شده است و این آجرهای شکسته نشان می دهد که در ادوار گذشته دست خورده است 0 آجرهای استفاده شدهبرای مرمت بنا به ضخامت 5 سانتی متر است که ممکن است مرمتکارآجری به اندازه 5/2 تا 3سانتی متردر دسترس نداشته است بنابراین از آجرهایی با ابعاد مختلف و حتی شکسته استفاده کرده است و شاید چون می خواست روی آن را با گچ و خاک بپوشاند زیاد برایش مهم نبوده که به اندازه آجرهای اولیه باشد 0
آسیب : ایجاد خلل در زیبایی بنا
علت آسیب : انسانی ( کارگذاری تجهیزات گرمایی و سرمایی در دید عموم )
عامل آسیب رساننده : انسان ، مدیریت ناصحیح در بنا
روش درمان : کارگذاشتن تجهیزات به طوری که در زیبایی بنا خلل ایجاد نکند 0
آ آسیب : ایجاد خلل در زیبایی بنا ، تخریب آجرها
علت آسیب : عدم مکان یابی مناسب در اجرای جعبه تقسیم برق ، عامل انسانی
روش درمان:کارگذاشتن تاسیسات طوریکه زیبایی بنا را از بین نبرد
آسیب : برهم خوردن زیبایی داخلی بنا
علت آسیب : عدم طراحی مناسب در سیستم تاسیسات برق و عبور ناهنجار سیم ها که علاوه برهم زدن سیم های داخلی بنا موجب تخریب جرزها و آجرها جهت عبور لوله خرطومی ها شده است
روش درمان : طراحی مناسب سیستم تاسیسات ، مکان یابی مناسب برای کلیدها و پریزها و جعبه تقسیم و لوله ها به طوری که لوله ها به صورت روکار با روکش مخصوص 0 جعبه تقسیم برق نیز در مکان هایی که در دید کافی نباشد مانند پشت دربها
( در موقع بسته شدن )
آسیب : تخریب جرزها و برهم خوردن زیبایی بنا
علت آسیب : اجرای ناصحیح و غیراصولی سیستم برق ،
عامل انسان
روش درمان : به کارگذاشتن پریزها در پایین دیوارها طوری که در دید نباشد و همچنین سیم کشی از زیرکار 0
همه آنچه گفته شد در علم مرمت دارای تعریف به خصوص و ویژه ای است که نباید آنها را بی فایده شمرد چرا که با سهل انگاشتن این موارد مطمئناً اگر معایب کار مرمتی ما امروز آشکار نگردد به مرور زمان به مشکلات متعددی بر خواهیم خورد که در آینده آشکار خواهد شد وآن گاه باید قبول کرد که در این کار قدم مفیدی برداشته نشده است که جای بسی تاسف را درپی خواهد داشت .
آخرین گزارش مرمتی گنبد علویان
تهيه طرح مرمت گنبد علويان همدان
خبرگزاري فارس: رئيس سازمان ميراث فرهنگي همدان گفت: طرح مرمت گنبد علويان همدان توسط كارشناسان سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان همدان تهيه شده است.
به گزارش خبرگزاري فارس به نقل از روابط عمومي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان همدان، اسدالله بيات افزود: در نظر داريم در ادامه برنامه‌هاي گنبد علويان همدان براي سال 88 مرمت اين بنا را نيز در دستور كار سازمان ميراث فرهنگي قرار دهيم.
وي اضافه كرد: همچنين براي سال 88 ادامه محوطه‌سازي پيرامون بنا براساس طرحي كه تهيه شده است نيز در برنامه است.
رئيس سازمان ميراث فرهنگي همدان تصريح كرد: ادامه خريد عرصه و حريم بنا و آزادسازي آن نيز جزو برنامه‌هاي سازمان است و براي گنبد علويان در سال 88 در حدود 30 ميليون تومان اعتبار از محل اعتبارات استاني اختصاص يافته است.
*گنبد علويان در چهار باغ علويان در نزديكي ميدان امامزاده عبدالله قرار دارد
بر اساس شناسنامه فني بنا، اين گنبد يكي از يادمان‌هاي متعلق به اواخر دوره سلجوقيان در قرن ششم هجري است، كه توسط خاندان علويان ابتدا به عنوان مسجد احداث شده است و سپس در دوره‌هاي بعد با ايجاد سردابي در زير زمين، به مقبره آن خاندان تبديل شده است.
اين اثر كه يكي از شاهكارهاي معماري و گچ‌بري بعد از اسلام در همدان است، طي شماره 94 در تاريخ 15 دي 1310 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
بر اساس گزارش، ديگري گنبدخانه و ايوان مركزي مسجد جامع همدان توسط سازمان ميراث فرهنگي استان همدان در حال مرمت است. مسجد جامع همدان يكي از بناهاي مهم استان است كه براي قسمت ايوان مركزي و گنبدخانه به علت حركت كردن در اثر زلزله و عوامل طبيعي گذشته، طرح مرمت تهيه شده است.
در حال حاضر با تصويب دفتر فني سازمان ميراث فرهنگي استان تثبيت و بازسازي مجدد آن آغاز مي شود. به جز گنبدخانه و ايوان مركزي، شبستان حاج روح الله و شبستان شيخ محمد طاهر كه از شبستان‌‌هاي معروف مسجد جامع است توسط سازمان ميراث فرهنگي همدان مرمت شده است.
تاكنون بيش از 150 ميليون تومان براي اين مسجد هزينه شده و قسمتي از صحن مسجد نيز بازسازي و مرمت شده است
نتیجه گیری
آنچه در این تحقیق ارائه شد معرفی گنبد علویان وبیان وبررسی نقایص و کاستی هایی بود که در باب این بنا ارائه شد و درآخر لازم است که به این نکته اشاره کنم که معماری سلجوقی با تمام زیبایی ها ، مهارتهای که در آن به کار رفته است به عنوان معماری وارسته جایگاهی بس رفیع دارد که نباید آن را اندک شمرده وبناهای چون گنبد علویان را که یادبود از این دوران هستند رابه فراموش سپرد؛ این وارستگی وهنر سلجوقی ریشه در فرهنگ ها و تفکرات وفلسفه های فکری دارد که در این نوع معماری خاص خلاصه شده است.؛ تزینات به کارفته به خصوص « استفاده از آجر به منظور ساختمان و همچنین استفاده های تزئینی از آن ، در جهان اسلامی قرون وسطی به مراتب اصلی تر از استفاده از سنگ است. منشاء اهمیت و تکامل این سبک آجر کاری تزئینی هنوز تا حدودی حالت معما دارد »(هیل- گرابر- 1375- ص102) از این رو با توجه به گفته های بیان شده این امری واضح و قابل لمس است اگر گنبد علویان دارای منشاء معما گونه داشته باشد چرا که خود آجر کاری دارای معما است وهنوز آنگونه که باید شناخته ومورد بررسی قرار نگرفته است « تا جایی که در دو برج خرقان قزوین بیش از سی نوع آجر کاری همراه با طاق نما سازی بسیار زیبا و خطهای آجری کوفی برجسته و در مسجد جامع اصفهان نزدیک به 375 طاق پوش در انواع گوناگون که قسمت اعظم آن از دوره سلجوقی است با کاربرد حدود صد نوع گلچینیهای آجری که چشم هر بیننده مطلع را عمیقاً به خود آنچنان جذب می کند که به واقع روح و روان انسان مشتاق و هنردوست را به تسخیر باطن اجرا از نقشها و طرحها می کشاند . »( زمرشیدی – 1384 – ص 17) با این تفاسیر می توان گفت گنبد علویان آرامگاهی است آجری که کمتر مورد توجه قرار گرفته وبا توجه به آجر های بی مانندش به دوره سلجوقیان برمی گردد و نیازمند نگاه عاشقانه کسانی است که او را عاشقانه دوست داشته باشند . و درحفظ آن تمام سعی و تلاش خود را از جان ودل ارائه کنند و بقعه مالک را آنگونه که بوده وهست معرفی کنند.
منبع:http://www.madian.blogfa.com/post-24.aspx
گزارش مرمت این بنا:
گزار شهای مرمت معماری گنبد علویان
از جهت مرمت معماری در طی شناسایی این گنبد توسط میراث فرهنگی به دفعات این گنبد مورد تعمیر قرار گرفته است و چهره این بنا با هر مرمت تغییر کرده و از تخریب آن جلوگیری شده اما متاسفانه در هر بازسازی قسمت باز سازی شده از قسمت قدیمی نه که تفکیک نشده بلکه با مرمت های ناشیانه زیان های غیر قابل جبرانی بر گنبد وارد شده است به عنوان مثال در مرمت های سال 1317 با وجو د اینکه قسمت های ویران شده بازسازی شده اما بافت قدیم از بافت جدید با معیارها ی مرمتی مشخص نشده است چنان که در نگاه اول آجر های مرمتی در طی گذر زمان با بافت قدیمی یکی شده وقابل تفکیک نیست مثلا آجر های به کار رفته در گنبد یا ساختمان بنا به هیچ وجه مشخص نیست که قدیمی است یا جدید .، از همه تاسف بارتر داخل بنا است که با مرمت ناقص نغول های آجری داخلی را به شکلی با زدودن ومحو کردن ساخت قدیمی بقعه اثرات جبران ناپذیری را بربافت قدیمی بقعه گذارده اند. که مسئولان مربوطه نسبت به این اقدامات می بایست هوشیارانه تر وآگاه ترعمل کنند تا زحماتشان با این اقدامات بی فایده و بی ثمر به نظر نیآید. واین گونه آثار را با به بهتر معرفی کردن ماندگار تر از پیش حفظ وصیانت کنند.
در طی اقدامات سالیان گذشته میراث فرهنگی گنبد علویان دست خوش تغییرات اساسی شده است که اقدامات را می توان به دو دوره طرح مرمتی تقسیم بندی کرد.اولین طرح مرمتی و مرمتهای انجام شده به سالهای قبل از انقلاب ودومین طرح مرمتی و مرمتهای انجام شده سالهای بعد از انقلاب بر می گردد .
گزارش سازمان ملي حفاظت آثار باستاني ايران از اقدامات میراث فرهنگی منطقه غرب در قبل از انقلاب نسبت به گنبد علویان شامل : سنگ فرش نمودن اطراف گنبد ، مرمت قسمت هاي فروريخته ديوارهاي اطراف بقعه ، عايق كاري ، آجرفرش نمودن پاي گنبد ، مرمت قسمت ورودي ، آجرفرش نمودن كف ، احیاء و باززنده سازی بام فرو ریخته، احیای سردابه بوده است
که متاسفانه بعد از انقلاب اقدامات گنبد به صورت بروشور و یا کتابچه در دسترس افراد و دانشجویان قرار نگرفته است اما از شواهد و مرمتهای که انجام شده می توان به این ترتیب یاد کرد : 1- تعیین حریم بقعه از طریق فضا سازی در اطرف گنبد 2- کندن کف پوش آجری مرمتی سال های گذشته و کف پوش کردن اطراف گنبد به وسعت فروان تر بااستفاده از سنگ نما و موزائیک کاری 3- ایجاد درختکاری و به وجود آوردن مکانی برای نگهبانی و حفاظت از گنبد علویان 4- ایجاد فضایی امن و براوردن امنیت برای بازدید کنندگان 5ـ احیای آجر نمای های ریخته و گچ کاری شده فروریخته 6ـ جدا کردن حریم گنبد علویان از آن محوطه آموزشی که در گذشته موجب شده بود که نمای واقعی بنا دیده نشود، عایق کاری گنبد، کاه گل کردن و سفید کاری بخش های سیاه شده قسمت های داخلی و خارجی بنای گنبد علویان ؛و درکل می توان گفت در مرمت های اخیر بیشتر به فضاسازی بقعه وامن سازی و تقویت جاذبه های گردشگری این بقعه پرداخته شده است. وبه روشهایی که به باززنده سازی خود بنا و نوع معماری کمک به سزایی می کنند،توجه چندانی نشده است.
روشهای باززنده سازی معماری
با توجه به گفته ها وتقسیم بندی هایی که دکترمحمد منصور فلامکی «مؤسس درس مرمت معماری و مرمت شهری دردانشگاه تهران » درکتاب «باززنده سازی بناهاو شهرهای تاریخی» درباره روشهای باززنده سازی معماری ارائه کرده اند.(فلامکی - 1374- ص 29) می توان با توجه به این روشها درک درستی از فلسفه مرمت به دست آورد و در چارچوب سه واژه آسیب، علل آسیب و درمان آسیب و با توجه به راه حل هاو روش های باززنده ساز ی معماری به نحوی صحیح نوع معماری گنبد علویان و مرمت های انجام شده آن را مورد بررسی و تحلیل قرار داد و نتایج و پیشنهادهای مرمتی قابل فهمی را برای این بقعه ارائه کرد.
روشهای باززنده سازی معماری عبارت اند از : الف ) مرمت یا باززنده سازی حفاظتی ب)باز سازی سبکی یا آناستیلوز ج) باسازی سبکی د) مرمت تکمیلی ه)باززنده سازی تاریخی و) باززنده سازی یا مرمت استحکامی ز) باززنده سازی جامع (همان – 1374- ص29)
الف)مرمت و باززنده سازی حفاظتی
«همانطور که از اصطلاح « مرمت حفاظتی » برداشت می شود ، هدف اصلی آن نگه داری و حفاظت بناست . در این زمینه آنچه بیشتر مورد توجه قرار می گیرد شکل و شرایط وضع موجود بناست و این نیز ، در رابطه با ماهیت انگیزه اولیه مرمت ، تمام عوامل تاثیر گذارنده روی بنا را ( عمل کردها ی بنا تا ایستایی آن ،از پوششهای حفاظت کننده تا چگونگی جایگزینی آن در بافت شهر و تاسیسات و تجهزات بنا و غیره...) در بر می گیرد . مرمت حفاظتی میزان مداخله در شکل و شرایط موجود تا آن اندازه است که استمرار شباهت بنای مرمت شده را در وضع موجود آن – در زمان شروع مرمت – بدست می دهد.»(همان – 1374- ص29) با توجه به آنچه گفته شد آسیب های که در این شیوه می توان نام برد عبارت است از:
آسیب 1در روش الف): ناشناخته بودن گنبد علویان
علت آسیب : نامشخص بودن کارکرد بنا به عنوان مکانی تفریحی و توریستی و انجام ندادن طرحهای معرفی و شناسای گنبد علویان به عموم مردم ،چنانکه این نقیصه در طی سالیان گذشته لطمات جبران ناپذیری به گنبد وارد کرده است و نسبت به بنا های که شباهت های فروانی به این گنبد دارند کمترمعرفی و شناسانده شده است به همین دلیل این بناهمچنان ناشناخته و بدون شناسنامه معرفی است؛
درمان آسیب : انجام یک سری کا رهای تبلیغات در راستای معرفی گنبد ، نصب پلاکارد و تابلو های راهنما در مسیر جاده های اصلی و فرعی و به خصوص در داخل شهر که فرد نا آشنا از وجود این بنا با اطلاع شود و بتواند از این بنای تاریخی دیدن کند، نصب تاریخچه و عملکردهای این گنبد به صورت تابلوی راهنما در اطراف بنادر راستای بهتر شناساندن این بنا به همگان و عموم مردم ، درج اطلاعات دقیق موقعیتی و جغرافیای منطقه در اینترنت و اطلاع رسانی های جهانی
آسیب 2 در روش الف) قرار گرفتن آرامگاه در برابر عوارض طبیعی
علل آسیب : به دلیل اینکه شهرهمدان بر رو ی گسل زلزله قرار دارد و به دلیل اینکه این شهر در ناحیه کوهستانی قرار دارد وجود سرما ، گرما ، باد ، باران ، برف ، در این منطقه فراوان به چشم می خورد و لطمات زیادی به گنیدعلویان زده است .
روش درمان آسیب: برای اینکه گنبد علویان در برابر زلزله و حوادث طبیعی ایمن باشد می بایست جرزها در ناحیه پی تقویت گردند وترکها با ملات مناسب پر گردند ، مرمت آجرها و جرزهای آجری که ممکن است موجب ویرانی بیشتر شوند می باید تعمیر گردند و از بافت قدیمی قابل تشخیص گردند. به دلیل اینکه در طی سال گرما و سرما موجب تخریب گنبد را فراهم خواهد آورد و به دلیل وزش بادهای شدید در طی سال بهتر آن است که گنبد علویان را درفضایی سوله مانند قرار داد تا در برابر این حوادث ایمن بماند .
روش ب) یا باز سازی سبکی یا آناستیلوز:
«آن ستلیوز یا باز سازی سبک فضای معماری ، روشی است که بیشتر در رابطه با خواستها و هدفهای فرهنگی و تاریخی – سیاسی و کمتر در پیوستگی با مسائل مربوط به کار برد مستقیم و عینی یا مداخله دادن بنا ، به صورت زنده در محیط کالبدی آن ، به حفظ بقای آنچه از دست زمان و مردم نجات یافته ، می پردازد. » (فلامکی -1374- ص30)
آسیب 1در روش ب) نبود مطالعه و نبود شناخت از فرهنگ منطقه و مردم بومی منطقه
علل آسیب: گنبد علویان چون نگینی در اوج بلندی شهر همدان به چشم می خورد و نشانه ونمادی از فرهنگ و اصالت معماری به کاررفته در کل شهر است از این رونبود مطالعه و نبود شناخت از فرهنگ منطقه و مردم بومی منطقه می تواند لطمات جبران ناپذیری به اصل و واقعیت گنبد بزند چنانکه استفاده از مصالح و یا هم رنگی با شباهت ها و نوع مصالح به کاررفته در نوع بافت شهری همدان از جمله علل آسیب بر بنا است.
روش درمان : از جمله عواملی که می تواند ما را با نوع فر هنگ و نوع معماری به کار رفته در کل شهر آشنا کند گنبد علویان است از این رو با آشنایی با نوع معماری های به کار رفته در کل شهر همدان وشهر های اطراف می توان به اصالت واقعی بافت شهری پی برد و براساس آن نو ع معماری و نیارشی را برای گنبد به کار برد که بوم آورد و در عین حال مردم پسند باشد . چنانکه «هنر اسلامی ( به ویژه معماری آن بر پنج پایه مردم واری ، خودبسنگی ، پرهیز از بیهودگی ، بهره گیری از پیمون (مدول) و نیارش و درون گرایی نهاده و بی آنکه خواسته باشیم خود سنای هنرمندان مسلمانان ایران بیش از دیگران بدانها پای بند بوده اند.» ( پیرنیا – 1384– ص 37)
آسیب 2 روش ب) نا آشنایی با علوم مرمتی
علل آسیب: استفاده از استاد کاری که به شاخه های مرمتی آشنایی ندارد موجب تخریب و از بین رفتن نوع معماری کهن خواهد شد
روش درمان : استفاده از استادکاران ماهر و آشنا با علوم مرمت و معماری و دلسوز و نه استاد کار گنبدعلویان که فرق بین مصالح به کار رفته در گنبد علویان را با مصالح امروزی ندانسته است.
روش ج) پاک سازی سبکی
«در این روش امکان دارد در بعضی بنا های مرمت شده میزان دخالت و تعداد عناصر یا بخشهایی که به بنای اصلی اضافه شده از طرف مرمت کننده بعدی افراطی و یا بی مورد تشخیص داده شود . در پی چنین برداشتی ، به آزاد کردن بنا از عنصری که نسبت به شکل اصلی ساختمان اضافی و ناهمگن تشخیص داده شود اقدام می گردد. معمولاً پس از آزاد کردن بنا از عناصر فوق ، بیشتر به بازسازی و ترکیب مجدد بنا برابر شکل اولیه آن اقدام می شود.» (فلامکی -1374- ص31)
آسیب روش ج) برهم خوردن زیبایی داخلی
علل آسیب : محو کردن اساس نمای داخلی و خارجی با استفاده از نیارش امروزی به جای نیارش کهن چون استفاده از سیمان به جای ساروج
روش درمان آسیب:به جای محوکردن آجرهای اصلی نمای داخلی استادکارمی توانست با سفید کاری سطحی آجر آن را سفید کند نه اینکه آن را بردارد و به جای آن با تشخیص خود آجرکاری کند
روش د) مرمت تکمیلی
«مرمت تکمیلی زمانی صورت می گیرد که ساختمان مورد نظر ، در بخش هایی دارای کمبود باشد. باز سازی بخشهای از دست رفته بنا قدیمی به منظور تکمیل موجودیت کالبدی و کاربردی بناو به خاطر شرکت دادن آن در زندگی عمومی و محیط شهری صورت می گیرد ، »(فلامکی -1374- ص31)
آسیب روش د) محوطه آموزشی
علل آسیب:محوطه آموزشی که به دور گنبد علویان بوده است موجب دیده نشده این گنبد می شد
روش درمان : حذف محوطه آموزشی بر دیده شدن و بهتر شناسانده شدن گنبد علویان
روش ه)باززنده سازی تاریخی
«در مرمت تاریخی بنا ، متکی بر بررسیهای تاریخ نگاری و توجه به زمینه های فر هنگی و سیاسی – ملی ، تعیین کننده چگونگی مرمت خواهد بود. »(فلامکی - 1374- ص31)
آسیب روش ه) : نبود پژوهش های تاریخی
علل آسیب : نبود پژوهش های تاریخی در باره گنبد علویان قضاوتهای اتخاذ می شود که شایسته این گنبد نیست و ازجهت تاریخی این بنا را نتوانیم معرفی کنیم و همین امر موجب عملکرد غلط نوع مرمت گنبد شده است
روش درمان آسیب:بررسی و ارائه طرحهایی که در تقویت تاریخ این بنا موثر خواهند بود و بررسی و مطالعه کتب تاریخی و مستندات تاریخی در بیان تاریخ بقعه مالک که در حال حاضر به جز حدسیات و احتمالات چیز دیگری وجود ندارد
آسیب روش و) باززنده سازی یا مرمت استحکامی
مداخله در وضع و کالبد بنا برای استحکام بخشیدن و تضمین پایداری مجموعه های ساختمانی ( تقویت یاتعویض عنصر یا بخش تضعیف شده یا نا متانسب ) و استخوانبدی عمومی ( افزودن مقاومت بنا در مقابل نیروهای داخلی و خارجی به صورت همگانی ) »(فلامکی – 1374- ص32)
آسیب روش و): سردابه گنبد
علل آسیب: سردابه که در کل پی و فنداسیون بنا را تشکیل میدهد و از طرف دیگر سقف معماری داخلی برروی سردابه ایجاد شده است از این روامکان ریخته شدن کف معماری داخلی که با اجر ساخته شده است بشود و دیگر نه سردابه که ازبنا اثری بر جای نخواهد ماند
روش درمان آسیب : بازنده سازی سردابه که پی و فنداسیون گنبدرا تشکیل می دهد و موجب تقویت بنیان اصلی بقعه می شود واز تخریب آن جلوگیری می کند.
روش ز) باز زنده سازی جامع
« توجه به شرایط و ویژگیها ، در شناخت علمی و عوامل و متغیر های مربوط به بنا و استفاده مناسب ترین و نوترین مصالح و وسایل فنی و با قبول مسئولیت و درپی اندیشه های فلسفی – هنری خاص و نیز در احترام به ارزشهای و مفاهیم مربوط به گذشته بنا ، بهترین شرایط را برای بهره گیری از موجودیت بنا در زمان حال فراهم می کند . در تنظیم چنین طرحی ،میزان و نحوه استفاده از بنا به امکانات وکاربرد آن در زمانهای آینده نیز مشروط می شود.» »(فلامکی –1374- ص32)
فرجام آسیب هاوانعکاس یافتن آن درروش ز) : امکانات و منابع بومی ، نبود امنیت ، نبود استاد کار ماهر، سرسری انگاشتن کار مرمت و...
علل آسیب:استفاده نکردن از امکانات و منابع بومی که موجب تقویت بنیه اصلی بنا می شود.؛ استفاده کردن از نوآوری ها و فن آوری هایی که در بهتر رسایندن مقصود ما در معرفی و مطرح کردن ومرمت گنبد علویان موثر و صودمند خواهند بود مانند لوازمی که در زدودن غبار و سیاهی ها به ما در هر چه زیبا ترکردن این بنا کمک رسان خواهند بود.؛ توجه نداشتن به امر مرمت و در کل توجه نداشتن به عواملی که در علم مرمت مورد توجه قرار می گیرد و موجب آسیب رسانی به بنا می شود.
روش درمان: آنچه که در یک جمع بندی کلی می توان از نوع مرمت انجام شده گنبد علویان و اقداماتی که موجب تقویت واقعی وحقیقی این بنا می شود عبارت است از : داشتن تعهد کاری نسبت به انجام کارهای مرمتی ؛ استفاده از افراد صلاحیت دار مرمت کننده ؛ معرفی هرچه بهتر این بنا به همگان ؛ دادن اعتبارات کافی و استفاده صحیح از این اعتبارت ؛ ایجاد امنیت و فراهم آوردن فضای مناسب برای همه اعضای خانواده که در این مسیر می توان با ایجاد ایستگاههای امنیتی پلیس و حفاظت این مشکل را حل کرد ؛به وجود آوردن ایستگاههای استراحتی و گردشگری در مسیر راه و راههای ارتباطی جاده ای مطمئنا در سیر معرفی بنا و زنده سازی این بنا کمک کننده خواهدبود.
از آسیب های دیگری گنبد علویان می توان دیدو به آنها اشاره کرد میتوان به این موارد اشاره کرد:
آسیب : برهم خوردن منظرعمومی بنا
علت آسیب : نصب تیرهای برق شهری 0 این تیرها هم از نظر ارتفاع و هم از نظر جنس مصالح بنا را تحت تاثیر قرار داده است ارتفاع تیرها از بنا بلندتر و جنس تیرها نیز سیمانی است0
روش درمان : استفاده از کانالهایی در کف معبر و هدایت سیستم های تاسیسات در زیرزمین از آنجایی که معابر بافت قدیم همدان سنگ فرش بوده معبر حاشیه بنانیز سنگ فرش شود
آسیب دوم : برهم خوردن سکوت و آرامش معنوی بنا مکانی معنوی و مذهبی است و مکانی برای دعا و نیایش بوده، راز ونیاز و نمازخواندن و نیاز به آرامش و سکوت دارد و برای ایجاد این فضا باید در اطاف این گنبد ساخت و ساز ها متوقف شود و بنا های که در اطراف آن در حال ساختن هستند باید از حد مجاز و تراکم فضایی از گنبد علویان بلند تر نباشد
علت آسیب : عبور و مرور وسالی نقلیه
روش درمان : ساماندهی محوطه ، بسته شدن مسیر تردد وسایل نقلیه 0
آسیب : ترک عمیق در قسمت مقرنس های ایوان ورودی شمالی بنا
علت آسیب:1- تنشهای حاصل از زلزله های مکرردر دوره های گذشته در شهر همدان
2- تنشهای حاصل از عبورومرور وسایل نقلیه درمعبر حاشیه بنا
روش درمان : 1- ممنوع کردن عبور و مرور وسایل نقلیه
2- تقویت جرزها در ناحیه پی 0
3- پر کردن ترکها با ملات مناسب مانند ماسه آهک 0
4- مرمت آجرها 0
آسیب : برهم خوردن زیبایی بنا 0
علت آسیب : کارگذاشتن در جدید آلومینیومی
عامل آسیب رساننده : انسان
روش درمان : حذف درب آلومینیومی 0
آآسیب : وجود رطوبت در جرزها ( رطوبت ناشی از آبهای سطحی ، عدم شیب بندی محوطه بیرونی بنا و استفاده ازسیمان در کف سازی بنا )
علت آسیب : ناکارا بودن سیستم کانال ناکش رطوبت
آسیب :تخریب بخشهای وسیعی از نقوش گچبری محراب ، تبله کردن نقوش گچبری،کثیف و کدر شدن نقوش گچبری و کتیبه ها، ترک برداشتن و جدا شدن از بدنه آجری گچبری ها ، فرسایش نقوش 0
علت آسیب : کهولت نقوش ، وجود رطوبت ، نشست گرد وغبار، لانه سازی حشرات و موریانه و مگس و ...
غبار روبی و تمیز کردن غیراصولی خادمین و همچنین برخورد کردن بازدید کنندگان باعث ایجاد تنش یا حرکت یا لرزه و همچنین موجب فرسایش نقوش گچبری می شود0 وجود رطوبت که باعث می شود مصالح به مرور زمان کیفیت و خاصیت چسبندگی و مقاومت خودش را از دست بدهد و ترک یا تبله کرده و از بدنه آجری جدا شود0 رطوبت همچنین باعث کثیفی و کدر شدن نقوش می شود و از طرف دیگر وجود رطوبت موجب ایجاد بوی هم در فضای مقدس محراب می شود 0
عامل : مدیریت ناصحیح در بنا،عدم مرمت های صحیح (غیراصولی) و عدم دقت در پاکسازی نقوش در لحظه گردگیری
روش درمان : تمیز کردن اصولی وصحیح ، گذاشتن محافظ
آسیب : مفقود شدن و تخریب بخشی ازنقوش گچبری( کله قوچها)
علت آسیب : اقدام سودجویانه انسان ها
عامل : عدم مدیریت صحیح
روش درمان : استفاده از سیستم های الکترونیکی هشدار دهنده 0
آسیب : ریختگی مصالح و بندکشی ها
علت آسیب : طبیعی
روش درمان : پر کردن محل ریختگی توسط مصالح همگون
آسیب : از بین بردن زیبایی بنا
علت آسیب : به کاربردن آجرهایی بزرگتر از ابعاد آجرهای اولیه عامل آسیب رساننده : انسان
روش درمان : بهتر است در مرمت بناها ، آجرها را بر حسب الگوهای قدیمی چه به لحاظ چیدمان و چه به لحاظ ابعاد، الگو قرار دهیم و از آن تبعیت کنیم 0
توضیح : در داخل بنا تنوع آجر زیاد است حتی از آجرهای شکسته هم برای دیوارچینی استفاده شده است و این آجرهای شکسته نشان می دهد که در ادوار گذشته دست خورده است 0 آجرهای استفاده شدهبرای مرمت بنا به ضخامت 5 سانتی متر است که ممکن است مرمتکارآجری به اندازه 5/2 تا 3سانتی متردر دسترس نداشته است بنابراین از آجرهایی با ابعاد مختلف و حتی شکسته استفاده کرده است و شاید چون می خواست روی آن را با گچ و خاک بپوشاند زیاد برایش مهم نبوده که به اندازه آجرهای اولیه باشد 0
آسیب : ایجاد خلل در زیبایی بنا
علت آسیب : انسانی ( کارگذاری تجهیزات گرمایی و سرمایی در دید عموم )
عامل آسیب رساننده : انسان ، مدیریت ناصحیح در بنا
روش درمان : کارگذاشتن تجهیزات به طوری که در زیبایی بنا خلل ایجاد نکند 0
آ آسیب : ایجاد خلل در زیبایی بنا ، تخریب آجرها
علت آسیب : عدم مکان یابی مناسب در اجرای جعبه تقسیم برق ، عامل انسانی
روش درمان:کارگذاشتن تاسیسات طوریکه زیبایی بنا را از بین نبرد
آسیب : برهم خوردن زیبایی داخلی بنا
علت آسیب : عدم طراحی مناسب در سیستم تاسیسات برق و عبور ناهنجار سیم ها که علاوه برهم زدن سیم های داخلی بنا موجب تخریب جرزها و آجرها جهت عبور لوله خرطومی ها شده است
روش درمان : طراحی مناسب سیستم تاسیسات ، مکان یابی مناسب برای کلیدها و پریزها و جعبه تقسیم و لوله ها به طوری که لوله ها به صورت روکار با روکش مخصوص 0 جعبه تقسیم برق نیز در مکان هایی که در دید کافی نباشد مانند پشت دربها
( در موقع بسته شدن )
آسیب : تخریب جرزها و برهم خوردن زیبایی بنا
علت آسیب : اجرای ناصحیح و غیراصولی سیستم برق ،
عامل انسان
روش درمان : به کارگذاشتن پریزها در پایین دیوارها طوری که در دید نباشد و همچنین سیم کشی از زیرکار 0
همه آنچه گفته شد در علم مرمت دارای تعریف به خصوص و ویژه ای است که نباید آنها را بی فایده شمرد چرا که با سهل انگاشتن این موارد مطمئناً اگر معایب کار مرمتی ما امروز آشکار نگردد به مرور زمان به مشکلات متعددی بر خواهیم خورد که در آینده آشکار خواهد شد وآن گاه باید قبول کرد که در این کار قدم مفیدی برداشته نشده است که جای بسی تاسف را درپی خواهد داشت .
آخرین گزارش مرمتی گنبد علویان
تهيه طرح مرمت گنبد علويان همدان
خبرگزاري فارس: رئيس سازمان ميراث فرهنگي همدان گفت: طرح مرمت گنبد علويان همدان توسط كارشناسان سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان همدان تهيه شده است.
به گزارش خبرگزاري فارس به نقل از روابط عمومي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان همدان، اسدالله بيات افزود: در نظر داريم در ادامه برنامه‌هاي گنبد علويان همدان براي سال 88 مرمت اين بنا را نيز در دستور كار سازمان ميراث فرهنگي قرار دهيم.
وي اضافه كرد: همچنين براي سال 88 ادامه محوطه‌سازي پيرامون بنا براساس طرحي كه تهيه شده است نيز در برنامه است.
رئيس سازمان ميراث فرهنگي همدان تصريح كرد: ادامه خريد عرصه و حريم بنا و آزادسازي آن نيز جزو برنامه‌هاي سازمان است و براي گنبد علويان در سال 88 در حدود 30 ميليون تومان اعتبار از محل اعتبارات استاني اختصاص يافته است.
*گنبد علويان در چهار باغ علويان در نزديكي ميدان امامزاده عبدالله قرار دارد
بر اساس شناسنامه فني بنا، اين گنبد يكي از يادمان‌هاي متعلق به اواخر دوره سلجوقيان در قرن ششم هجري است، كه توسط خاندان علويان ابتدا به عنوان مسجد احداث شده است و سپس در دوره‌هاي بعد با ايجاد سردابي در زير زمين، به مقبره آن خاندان تبديل شده است.
اين اثر كه يكي از شاهكارهاي معماري و گچ‌بري بعد از اسلام در همدان است، طي شماره 94 در تاريخ 15 دي 1310 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
بر اساس گزارش، ديگري گنبدخانه و ايوان مركزي مسجد جامع همدان توسط سازمان ميراث فرهنگي استان همدان در حال مرمت است. مسجد جامع همدان يكي از بناهاي مهم استان است كه براي قسمت ايوان مركزي و گنبدخانه به علت حركت كردن در اثر زلزله و عوامل طبيعي گذشته، طرح مرمت تهيه شده است.
در حال حاضر با تصويب دفتر فني سازمان ميراث فرهنگي استان تثبيت و بازسازي مجدد آن آغاز مي شود. به جز گنبدخانه و ايوان مركزي، شبستان حاج روح الله و شبستان شيخ محمد طاهر كه از شبستان‌‌هاي معروف مسجد جامع است توسط سازمان ميراث فرهنگي همدان مرمت شده است.
تاكنون بيش از 150 ميليون تومان براي اين مسجد هزينه شده و قسمتي از صحن مسجد نيز بازسازي و مرمت شده است
نتیجه گیری
آنچه در این تحقیق ارائه شد معرفی گنبد علویان وبیان وبررسی نقایص و کاستی هایی بود که در باب این بنا ارائه شد و درآخر لازم است که به این نکته اشاره کنم که معماری سلجوقی با تمام زیبایی ها ، مهارتهای که در آن به کار رفته است به عنوان معماری وارسته جایگاهی بس رفیع دارد که نباید آن را اندک شمرده وبناهای چون گنبد علویان را که یادبود از این دوران هستند رابه فراموش سپرد؛ این وارستگی وهنر سلجوقی ریشه در فرهنگ ها و تفکرات وفلسفه های فکری دارد که در این نوع معماری خاص خلاصه شده است.؛ تزینات به کارفته به خصوص « استفاده از آجر به منظور ساختمان و همچنین استفاده های تزئینی از آن ، در جهان اسلامی قرون وسطی به مراتب اصلی تر از استفاده از سنگ است. منشاء اهمیت و تکامل این سبک آجر کاری تزئینی هنوز تا حدودی حالت معما دارد »(هیل- گرابر- 1375- ص102) از این رو با توجه به گفته های بیان شده این امری واضح و قابل لمس است اگر گنبد علویان دارای منشاء معما گونه داشته باشد چرا که خود آجر کاری دارای معما است وهنوز آنگونه که باید شناخته ومورد بررسی قرار نگرفته است « تا جایی که در دو برج خرقان قزوین بیش از سی نوع آجر کاری همراه با طاق نما سازی بسیار زیبا و خطهای آجری کوفی برجسته و در مسجد جامع اصفهان نزدیک به 375 طاق پوش در انواع گوناگون که قسمت اعظم آن از دوره سلجوقی است با کاربرد حدود صد نوع گلچینیهای آجری که چشم هر بیننده مطلع را عمیقاً به خود آنچنان جذب می کند که به واقع روح و روان انسان مشتاق و هنردوست را به تسخیر باطن اجرا از نقشها و طرحها می کشاند . »( زمرشیدی – 1384 – ص 17) با این تفاسیر می توان گفت گنبد علویان آرامگاهی است آجری که کمتر مورد توجه قرار گرفته وبا توجه به آجر های بی مانندش به دوره سلجوقیان برمی گردد و نیازمند نگاه عاشقانه کسانی است که او را عاشقانه دوست داشته باشند . و درحفظ آن تمام سعی و تلاش خود را از جان ودل ارائه کنند و بقعه مالک را آنگونه که بوده وهست معرفی کنند.
منبع:http://www.madian.blogfa.com/post-24.aspx
