امیرسام جان
عضو جدید
مديريت ساخت يك رشته تحصيلي حرفه اي است كه به نحوه اجراي فيزيكي بناها و سازه هاي مختلف مي پردازد . در حين پروژه مسئوليتسركشي و نظارت بر فاز هاي مختلف پروژه و همچنين حل اختلافات و مناقشات بين گروههاي فعال به عهده مديران ساخت مي باشد . مديران ساخت ممكن است با يك يا چند مدير پروژه ، مهندس معمار و يا مهندس مشاور در فضاي دفتري يا كارگاهي همكاري نزديك داشته باشد. به طور كلي مطالعات در صنعت ساخت را مي توان به دو دسته مهم و كلي تقسيم كرد:
(Construction Technology) 1) تكنولوژي ساخت (Construction Management) 2) مديريت ساخت
شرح کامل در آدرس زیر:
پيشگفتارمديريت ساخت يك رشته تحصيلي حرفه اي است كه به نحوه اجراي فيزيكي بناها و سازه هاي مختلف
مي پردازد . در حين پروژه مسئوليت سركشي و نظارت بر فاز هاي مختلف پروژه و همچنين حل اختلافات
و مناقشات بين گروههاي فعال به عهده مديران ساخت مي باشد . مديران ساخت ممكن است با يك يا
چند مدير پروژه ، مهندس معمار و يا مهندس مشاور در فضاي دفتري يا كارگاهي همكاري نزديك داشته
باشد. به طور كلي مطالعات در صنعت ساخت را مي توان به دو دسته مهم و كلي تقسيم كرد:
(Construction Technology) 1) تكنولوژي ساخت
(Construction Management) 2) مديريت ساخت
تكنولوژي ساخت در بر گيرنده مباحث مربوط به روش هاي اجرايي پروژه هاي عمراني مي باشد . در
واقع اين شاخه به بررسي تكنيكهايي مي پردازد كه ب ا به كار گيري آنها مصالح و اجزاء مختلف يك پروژه
در محل احداث در كنار يكديگر قرار مي گيرند . به عنوان مثال روش هاي مختلف بتن ريزي ، خاك
برداري ، نماكاري و ديوارچيني زيرمجموعه تكنولوژي ساخت هستند . در مقابل، شاخه مديريت ساخت
به بررسي چگونگي در اختيار گرفتن، سا زماندهي و استفاده از منابع موجود براي انجام يك پروژه تمركز
كرده و بر اساس تجربيات پيشين به ارائه مدلها، تكنيكها و پيشنهادات براي مديران پروژه ها مي پردازد .
در واقع مديريت ساخت عبارت است از بهره گيري به موقع از منابع (نيروي انساني ، ماشين آلات ،
مصالح و سر مايه) به صورت بهينه و مؤثر براي ساخت يك پروژه عمراني به طوريك ه جوابگوي اكثر
نيازهاي كارفرما باشد . جهت رهنمون كردن يك پروژه بسوي موفقيت، نكات زيادي توسط مدير ساخت
بايد مورد توجه قرار گيرد . بعضي از اين ملاحظات جنبه كمي دارند مانند مشخص نمودن مراحل اجراي
پروژه، تعداد پرسنل، ظرفيت ماشين آلات، چيدمان سايت و غيره. اما بعضي ديگر جنبه كيفي دارند كه
شمارش پذير نيستند مانند ايجاد انگيزه براي پرسنل ، نحوه ارتباط گروههاي مختلف كاري حاضر در
پروژه ، قراردادها، مس ئوليت هاي حقوقي و امنيت در سايت . اين مقاله قصد دارد به صورت اجمالي به
مقدمه اي بر مديريت ساخت مهندس احسان اثني عشري
٢
معرفي علم مديريت ساخت پرداخته و ضرورت حضور افراد متخصص در زمينه مديريت ساخت در
شركت هاي مختلف عمراني را بيان نمايد.
ماهيت پروژه هاي ساخت و وظايف مديريت ساخت
همانطور كه در بخش قبل گفته شد وظيفه يك مدير ساخت به كارگيري بهينه و اقتصادي منابع قابل
دسترس براي ساخت يك پروژه عمراني مي باشد . اين پروژه بايد در يك بازه زماني معين، در محدوده
قيمت از پيش تعيين شده و با كيفيت مطلوب ساخته شود . در حقيقت رعايت زمانبندي، عدول نكردن از
بودجه اختصاص يافته و رعايت استانداردهاي كيفي كارفرما سه اصل اساسي براي موفقيت يك پروژه
عمراني مي باشد.
به عبارت ديگر چالش اصلي مديريت ساخت تخصيص منابع در قالب زمان و بودجه اعلام شده مي باشد
كه اين چالش در همه پروژه هاي عمراني به دليل ماهيت صنعت ساخت و ساز وجود دارد . لازمه مواجهه
با اين چالش دا شتن مهارت در زمينه هاي گوناگون است . يك مدير ساخت مي بايد لياقت ، شايستگي و
توانايي كافي چه در زمينه هاي كمي و چه در زمينه هاي كيفي كه قبلا توضيح داده شد داشته باشد. براي
يك مدير ساخت موفق تنها توانايي علمي برجسته كافي نيست بلكه او مي بايست در ديگر جنبه هاي
كاري نظير قوانين قراردادها ، مديريت ارتباط ات، نحوه برخورد با مشكلات و اولويت گذاري اهداف نيز
وظايف و مسئوليت هاي مدير ساخت را به (CMAA) توانمند باشد . انجمن مديريت ساخت آمريكا
هفت دسته تقسيم نموده است:
1) برنامه ريزي و زمانبندي پروژه
2) مديريت هزينه ها
3) مديريت زمان
4) مديريت كيفيت
5) نظارت بر قراردادها
كيفيت
زمان هزينه
مقدمه اي بر مديريت ساخت مهندس احسان اثني عشري
٣
6) مديريت ايمني در كارگاه
7) سازماندهي و مديريت عملكرد پروژه
در مرحله برنامه ريزي با توجه به اهداف و طرح نهايي كه در اسناد مناقصه موجود است عناصر كاري
پيشبيني شده و سازماند هي (Work Breakdown Structure) WBS جزء در قالب ساختار
و تعيين توالي فعاليت ها مي باشد . WBS شامل گسترش (Planning) ميگردد. در واقع برنامه ريزي
برنامه زمانبندي پروژه تهيه خواهد شد . مدير ساخت با تسلط ،WBS براساس برنامه ريزي انجام شده و
اقدام به توليد چارتها ، نمودارها و برنامه زمانبندي پروژه مي نمايد . PERT و CPM به روشهاي
مديريت هزينه ها كه به دو بخش تخمين و كنترل تقسيم مي گردد از اهميت بالايي براي مدير ساخت
EVM برخوردار است . مدير ساخت با استفاده از روشهاي سيستماتيك مديريت هزينه ها مانند
بين بودجه تخصيص داده شده ، پيشرفت كار و هزينه هاي اختصاص (Earned Value Method)
يافته تعادل برقرار مي نمايد . مديريت زمان كه از ديگر وظايف مدير ساخت است شامل گزارش كردن
پيشرفت كار، مديريت تاخيرات، تنظيم منابع براي جبران عقب افتادگي ها و تصحيح برنامه زمانبندي مي
باشد. مدير ساخت همچنين مي بايست نسبت به استاندا ردهاي كارفرما و كيفيت مورد توجه ايشان آگاهي
نسبت به بازرسي مصالح و اجزاء منتقل شده به سايت (QA) كامل داشته و با تهيه فرم هاي تأييد كيفيت
اقدام كرده و كنترل مرحله به مرحله كار انجام شده را در دستور كار خود قرار دهد . آشنايي با انواع
از اساسي ترين ملزومات براي يك مدير (Procurement) قراردادها و روشهاي تأمين و تدارك منابع
ساخت است . لذا مدير ساخت بايد در تمام مراحل پيش طراحي، طراحي ، تأمين تداركات، عمليات
اجرايي و تحويل كار نسبت به امور قراردادها اشراف كامل داشته باشد . جلوگيري از بروز حوادث حين
كار در كارگاههاي سا ختماني از ديگر وظايفي است كه يك مدير ساخت مي تواند آنرا برعهده بگيرد . او
بايد از ريسكهاي موجود آگاه بوده و براساس دانش خودراهكارهاي مناسب براي كاستن آنها را پيدا كند .
علاوه بر موارد فوق الذكر يك مديرساخت ماهر بايد نسبت به اصول مديريت منابع انساني، مديريت م الي،
نحوه حل اختلافات، و تأمين مالي پروژه آگاهي كافي داشته و از توان اجرايي وفني بالايي برخوردار
باشد.
اگر سطوح مديريتي در صنعت ساخت را به شش پله سازماني ، پروژه ، فعاليت ، اجرا ، فرآيند و تكليف
كاري تقسيم كنيم، مدير ساخت مي تواند در هر سطح نقش مهمي را ا يفا نمايد . در سطح سازماني
كه معمولا هدف گذاري و تصميمات كلان صورت مي گيرد، يك مديرساخت مي (Organizational)
هزينه هاي مجموع پروژه ها ، تعيين (Portfolio of projects) تواند درزمينه مديريت بسته پروژه ها
مقدمه اي بر مديريت ساخت مهندس احسان اثني عشري
۴
اولويت هاي سازمان و توزيع منابع شركت بين پروژه هاي مختلف مشاركت داشته و راهكارهاي لازم را
(Activities) و فعاليتها (Project) با توجه به دانش روز مديريت ساخت ارائه نمايد . در سطح پروژه
كه تلاشها متمركز بر تعريف پروژه، شناخت منابع، تهيه برنامه زمانبندي و مباحث كنترل پروژه مطرح
است، يك مدير ساخت مي بايست در زمينه نظا رت بر آماده سازي قراردادها ، كنترل زمان ، كنترل هزينه
ها ، تخصيص منابع و شكستن سرفصل هاي كاري به فعاليتها نقش فعالي ايفا نمايد . در سطح اجرا
كه بر روش ساخت ، تكنولوژي مورد استفاده و چگونگي انجام (Process) و فرآيند (Operation)
فعاليتها تمركز دارد ، حضور مدير ساخت حياتي است . با توجه به اينكه اجراي يك پروژه دربرگيرنده
فرآيندهاي مختلف و پيچيده مي باشد، يك مدير ساخت قابل بايد براي هر فرآيند نحوه تخصيص منابع ،
تكنولوژي مناسب و توالي فعاليتها را پردازش نموده و تصميمات منطقي لازم را اخذ نمايد . پردازش مي
تواند شامل ش ناخت ابزار قابل دسترس براي پيشبرد پروژه، جزء به جزء نوشتن شرح پروژه، شناخت و
تقسيم بندي فرآيندها، تعريف كارهاي گروهي، تقسيم كردن كار به بخش هاي قابل كنترل و يافتن توالي
نظارت بر فعاليتهاي اجرايي (Work Task) نيازهاي تكنولوژيك باشد. در مرحله تكليف كاري
كارگران و واگذاري فعاليتها به گروههاي مختلف از وظايف مدير ساخت مي باشد.
احسان اثني عشري
تابستان 1388
(Construction Technology) 1) تكنولوژي ساخت (Construction Management) 2) مديريت ساخت
شرح کامل در آدرس زیر:
پيشگفتارمديريت ساخت يك رشته تحصيلي حرفه اي است كه به نحوه اجراي فيزيكي بناها و سازه هاي مختلف
مي پردازد . در حين پروژه مسئوليت سركشي و نظارت بر فاز هاي مختلف پروژه و همچنين حل اختلافات
و مناقشات بين گروههاي فعال به عهده مديران ساخت مي باشد . مديران ساخت ممكن است با يك يا
چند مدير پروژه ، مهندس معمار و يا مهندس مشاور در فضاي دفتري يا كارگاهي همكاري نزديك داشته
باشد. به طور كلي مطالعات در صنعت ساخت را مي توان به دو دسته مهم و كلي تقسيم كرد:
(Construction Technology) 1) تكنولوژي ساخت
(Construction Management) 2) مديريت ساخت
تكنولوژي ساخت در بر گيرنده مباحث مربوط به روش هاي اجرايي پروژه هاي عمراني مي باشد . در
واقع اين شاخه به بررسي تكنيكهايي مي پردازد كه ب ا به كار گيري آنها مصالح و اجزاء مختلف يك پروژه
در محل احداث در كنار يكديگر قرار مي گيرند . به عنوان مثال روش هاي مختلف بتن ريزي ، خاك
برداري ، نماكاري و ديوارچيني زيرمجموعه تكنولوژي ساخت هستند . در مقابل، شاخه مديريت ساخت
به بررسي چگونگي در اختيار گرفتن، سا زماندهي و استفاده از منابع موجود براي انجام يك پروژه تمركز
كرده و بر اساس تجربيات پيشين به ارائه مدلها، تكنيكها و پيشنهادات براي مديران پروژه ها مي پردازد .
در واقع مديريت ساخت عبارت است از بهره گيري به موقع از منابع (نيروي انساني ، ماشين آلات ،
مصالح و سر مايه) به صورت بهينه و مؤثر براي ساخت يك پروژه عمراني به طوريك ه جوابگوي اكثر
نيازهاي كارفرما باشد . جهت رهنمون كردن يك پروژه بسوي موفقيت، نكات زيادي توسط مدير ساخت
بايد مورد توجه قرار گيرد . بعضي از اين ملاحظات جنبه كمي دارند مانند مشخص نمودن مراحل اجراي
پروژه، تعداد پرسنل، ظرفيت ماشين آلات، چيدمان سايت و غيره. اما بعضي ديگر جنبه كيفي دارند كه
شمارش پذير نيستند مانند ايجاد انگيزه براي پرسنل ، نحوه ارتباط گروههاي مختلف كاري حاضر در
پروژه ، قراردادها، مس ئوليت هاي حقوقي و امنيت در سايت . اين مقاله قصد دارد به صورت اجمالي به
مقدمه اي بر مديريت ساخت مهندس احسان اثني عشري
٢
معرفي علم مديريت ساخت پرداخته و ضرورت حضور افراد متخصص در زمينه مديريت ساخت در
شركت هاي مختلف عمراني را بيان نمايد.
ماهيت پروژه هاي ساخت و وظايف مديريت ساخت
همانطور كه در بخش قبل گفته شد وظيفه يك مدير ساخت به كارگيري بهينه و اقتصادي منابع قابل
دسترس براي ساخت يك پروژه عمراني مي باشد . اين پروژه بايد در يك بازه زماني معين، در محدوده
قيمت از پيش تعيين شده و با كيفيت مطلوب ساخته شود . در حقيقت رعايت زمانبندي، عدول نكردن از
بودجه اختصاص يافته و رعايت استانداردهاي كيفي كارفرما سه اصل اساسي براي موفقيت يك پروژه
عمراني مي باشد.
به عبارت ديگر چالش اصلي مديريت ساخت تخصيص منابع در قالب زمان و بودجه اعلام شده مي باشد
كه اين چالش در همه پروژه هاي عمراني به دليل ماهيت صنعت ساخت و ساز وجود دارد . لازمه مواجهه
با اين چالش دا شتن مهارت در زمينه هاي گوناگون است . يك مدير ساخت مي بايد لياقت ، شايستگي و
توانايي كافي چه در زمينه هاي كمي و چه در زمينه هاي كيفي كه قبلا توضيح داده شد داشته باشد. براي
يك مدير ساخت موفق تنها توانايي علمي برجسته كافي نيست بلكه او مي بايست در ديگر جنبه هاي
كاري نظير قوانين قراردادها ، مديريت ارتباط ات، نحوه برخورد با مشكلات و اولويت گذاري اهداف نيز
وظايف و مسئوليت هاي مدير ساخت را به (CMAA) توانمند باشد . انجمن مديريت ساخت آمريكا
هفت دسته تقسيم نموده است:
1) برنامه ريزي و زمانبندي پروژه
2) مديريت هزينه ها
3) مديريت زمان
4) مديريت كيفيت
5) نظارت بر قراردادها
كيفيت
زمان هزينه
مقدمه اي بر مديريت ساخت مهندس احسان اثني عشري
٣
6) مديريت ايمني در كارگاه
7) سازماندهي و مديريت عملكرد پروژه
در مرحله برنامه ريزي با توجه به اهداف و طرح نهايي كه در اسناد مناقصه موجود است عناصر كاري
پيشبيني شده و سازماند هي (Work Breakdown Structure) WBS جزء در قالب ساختار
و تعيين توالي فعاليت ها مي باشد . WBS شامل گسترش (Planning) ميگردد. در واقع برنامه ريزي
برنامه زمانبندي پروژه تهيه خواهد شد . مدير ساخت با تسلط ،WBS براساس برنامه ريزي انجام شده و
اقدام به توليد چارتها ، نمودارها و برنامه زمانبندي پروژه مي نمايد . PERT و CPM به روشهاي
مديريت هزينه ها كه به دو بخش تخمين و كنترل تقسيم مي گردد از اهميت بالايي براي مدير ساخت
EVM برخوردار است . مدير ساخت با استفاده از روشهاي سيستماتيك مديريت هزينه ها مانند
بين بودجه تخصيص داده شده ، پيشرفت كار و هزينه هاي اختصاص (Earned Value Method)
يافته تعادل برقرار مي نمايد . مديريت زمان كه از ديگر وظايف مدير ساخت است شامل گزارش كردن
پيشرفت كار، مديريت تاخيرات، تنظيم منابع براي جبران عقب افتادگي ها و تصحيح برنامه زمانبندي مي
باشد. مدير ساخت همچنين مي بايست نسبت به استاندا ردهاي كارفرما و كيفيت مورد توجه ايشان آگاهي
نسبت به بازرسي مصالح و اجزاء منتقل شده به سايت (QA) كامل داشته و با تهيه فرم هاي تأييد كيفيت
اقدام كرده و كنترل مرحله به مرحله كار انجام شده را در دستور كار خود قرار دهد . آشنايي با انواع
از اساسي ترين ملزومات براي يك مدير (Procurement) قراردادها و روشهاي تأمين و تدارك منابع
ساخت است . لذا مدير ساخت بايد در تمام مراحل پيش طراحي، طراحي ، تأمين تداركات، عمليات
اجرايي و تحويل كار نسبت به امور قراردادها اشراف كامل داشته باشد . جلوگيري از بروز حوادث حين
كار در كارگاههاي سا ختماني از ديگر وظايفي است كه يك مدير ساخت مي تواند آنرا برعهده بگيرد . او
بايد از ريسكهاي موجود آگاه بوده و براساس دانش خودراهكارهاي مناسب براي كاستن آنها را پيدا كند .
علاوه بر موارد فوق الذكر يك مديرساخت ماهر بايد نسبت به اصول مديريت منابع انساني، مديريت م الي،
نحوه حل اختلافات، و تأمين مالي پروژه آگاهي كافي داشته و از توان اجرايي وفني بالايي برخوردار
باشد.
اگر سطوح مديريتي در صنعت ساخت را به شش پله سازماني ، پروژه ، فعاليت ، اجرا ، فرآيند و تكليف
كاري تقسيم كنيم، مدير ساخت مي تواند در هر سطح نقش مهمي را ا يفا نمايد . در سطح سازماني
كه معمولا هدف گذاري و تصميمات كلان صورت مي گيرد، يك مديرساخت مي (Organizational)
هزينه هاي مجموع پروژه ها ، تعيين (Portfolio of projects) تواند درزمينه مديريت بسته پروژه ها
مقدمه اي بر مديريت ساخت مهندس احسان اثني عشري
۴
اولويت هاي سازمان و توزيع منابع شركت بين پروژه هاي مختلف مشاركت داشته و راهكارهاي لازم را
(Activities) و فعاليتها (Project) با توجه به دانش روز مديريت ساخت ارائه نمايد . در سطح پروژه
كه تلاشها متمركز بر تعريف پروژه، شناخت منابع، تهيه برنامه زمانبندي و مباحث كنترل پروژه مطرح
است، يك مدير ساخت مي بايست در زمينه نظا رت بر آماده سازي قراردادها ، كنترل زمان ، كنترل هزينه
ها ، تخصيص منابع و شكستن سرفصل هاي كاري به فعاليتها نقش فعالي ايفا نمايد . در سطح اجرا
كه بر روش ساخت ، تكنولوژي مورد استفاده و چگونگي انجام (Process) و فرآيند (Operation)
فعاليتها تمركز دارد ، حضور مدير ساخت حياتي است . با توجه به اينكه اجراي يك پروژه دربرگيرنده
فرآيندهاي مختلف و پيچيده مي باشد، يك مدير ساخت قابل بايد براي هر فرآيند نحوه تخصيص منابع ،
تكنولوژي مناسب و توالي فعاليتها را پردازش نموده و تصميمات منطقي لازم را اخذ نمايد . پردازش مي
تواند شامل ش ناخت ابزار قابل دسترس براي پيشبرد پروژه، جزء به جزء نوشتن شرح پروژه، شناخت و
تقسيم بندي فرآيندها، تعريف كارهاي گروهي، تقسيم كردن كار به بخش هاي قابل كنترل و يافتن توالي
نظارت بر فعاليتهاي اجرايي (Work Task) نيازهاي تكنولوژيك باشد. در مرحله تكليف كاري
كارگران و واگذاري فعاليتها به گروههاي مختلف از وظايف مدير ساخت مي باشد.
احسان اثني عشري
تابستان 1388
آخرین ویرایش توسط مدیر:
