سلول بنیادی یا بُنیاخته یاختههای اولیهای هستند که توانایی تبدیل و تمایز به انواع مختلف سلولهای دیگر را دارند و از آنها میتوان در تولید سلولها و نهایتاً بافتهای مختلف دیگر استفاده کرد.
منابع اصلی سلولهای بنیادی شامل: مغز استخوان، بند ناف و جفت میباشد. امروزه استفاده از این سلولها جهت ترمیم بافتهای آسیب دیده در حال گسترش است.
جالب اینکه سلولهای بنیادی پرتوان (چند پتانسیلی) هستند یعنی قابلیت تبدیل به بافتهای مختلف را دارند اعم از بافت عصبی، بافت ماهیچهای، بافت پوششی و غیره. که این توانایی محور اصلی توجه به سلولهای بنیادی است.
مزیت اصلی بنیاختههای بند ناف این است که بسیار اولیه بوده و توان تمایز بالایی دارند. همچنین سلولهای بنیادی گرفته شده از مغز استخوان (BMSCs) توان تمایز بالایی دارند.
ویژگیهای سلولهای بنیادی
توان نوسازی: سلولهای بنیادی سلولهای نامتمایی هستند که توانایی تکثیر نامحدود خود را دارند و در حالت نامتمایز باقی بمانند.
پرتوانی: سلولهای بنیادی قادر به ایجاد هر نوع سلولی در بدن هستند. آنها میتوانند تحت تأثیر فاکتورهای رشد مختلف در محیط کشت به سلولهایی با عملکردهای اختصاصی مانند سلولهای ماهیچهای قلب یا سلولهای تولیدکننده انسولین در پانکراس و... تبدیل شوند.
انواع سلولهای بنیادی
سلولهای بنیادی جنینی: این سلولها از جنینهای ۴ یا پنج روزه که از تخمهای آزمایشگاهی بارور میشوند به دست میآیند و در محیط آزمایشگاهی در محیط کشتهای اختصاصی رشد داده میشوند.
سلولهای بنیادی بالغین: سلولهای بنیادی بالغین، سلولهای نامتمایزی هستند که در بین سلولهای تمایز یافته بافتها و اندامهای بدن یافت میشوند و توانایی نوسازی و تمایز به انواع سلولهای اختصاصی اصلی بافت یا اندام را دارند. نقشهای اولیه این سلولها در یک ارگان زنده شامل حمایت کردن و تعمیر بافتهایی است که از آنها به دست میآیند.
سلول های بنیادی خون بند ناف: خون بند ناف خونی است که پس از تولد در بند ناف و جفت باقی می ماند و همراه آن به دور انداخته می شود. این خون علاوه بر سلول های خونی منبعی غنی از سلول های بنیادی خون ساز است. سلول های بنیادی خون ساز می توانند با جایگزین شدن در مغز استخوان فرد بیمار، تامین کننده سلول های خونی جدید باشند. ویژگی مهم سلول های خونی بند ناف عدم تکامل سلول های خونی از جمله لنفوسیت های آن است که در نتیجه احتمال رد پیوندهای انجام شده با این سلول ها در مقایسه با پیوندهای مغز استخوان بسیار کمتر خواهد بود. مطالعات آزمایشگاهی نشان داده اند که سلول های بنیادی خونساز توانایی تمایز به سایر سلول ها را نیز دارند که می توانند افق جدیدی را برای درمان بیماری ها در آینده ای نه چندان دور ترسیم کنند.
کشت سلولهای بنیادی
جنین ۳ تا ۵ روزه را بلاستوسیست مینامند. یک بلاستوسیست تودهای مشکل از ۱۰۰ سلول و یا بیشتر است. سلولهای بنیادی سلولهای درونی بلاستوسیست هستند که در نهایت به هر سلول، بافت و اندام درون بدن تبدیل میشوند.
رشد سلولهای بنیادی در محیط آزمایشگاه را اصطلاحا کشت سلولی مینامند.در واقع جدا کردن سلولهای بنیادی جنینی از طریق انتقال سطح داخلی بلاستوسیست به یک ظرف کشت آزمایشگاهی پلاستیکی که شامل یک بستر تغذیهای به نام محیط کشت میباشد انجام میگیرد. تقسیم و ازدیاد سلولها بر روی سطح این ظرف انجام میگیرد. سطح داخلی این ظرف معمولاً به وسیله سلولهای پوست جنین موش پوشیده شدهاست. این سلولها قادر به تقسیم شدن نیستند. به این لایه پوشاننده سلولی در اصطلاح لایه تغذیهای (feeder layer) گفته میشود. دلیل استفاده از این سلولها فراهم آوردن یک سطح طبیعی به منظور چسپیدن سلولهای بنیادی به آن و عدم جداشدنشان است. در ضمن سلولهای این لایه مواد مغذی را به داخل محیط کشت رها میکنند.
پس از چند روز سلولهای کشت داده شده شروع به رشد و تقسیم شدن در این محیط میکنند. هنگامی که این عمل انجام گرفت سلولهای کشت داده شده که زیاد شدهاند را از این محیط برداشته و به محیطهای تازه کشت منتقل میدهند. پروسه کشت مجدد سلولها بارها و بارها برای چندین مرتبه و به مدت چندین ماه تکرار میشود. بعد از ۶ ماه یا بیشتر ۳۰ سلول اولیه تبدیل به هزاران میلیون سلول بنیادی جنینی میشوند. سلولهایی را که در این دوره ۶ ماه و در این محیط کشت مخصوص تقسیم شده و در عین حال تماییز نیابند را پرتوان (pluripoten) مینامند.
کاربردهای سلولهای بنیادی
بیماران قلبی:
توصیه میشود برای افرادی که در مراحل وخیم بیماری قلبی بوده و در انتظار دریافت قلب پیوندی بهسر میبرند، در کنار تجویز داروهای سرکوبکننده سیستم ایمنی، از روش پیوند سلولهای بندناف بهعنوان یک روش کمکی استفاده کرد. بر این اساس، این ایده در دنیا مطرح شدهاست که نمونه
بیماران کبدی:
در حال حاضر اگر بیماری دچار سرطان کبد باشد، جراح مجبور است برای جلوگیری از انتشار سرطان (متاستاز) به بخشهای دیگر بدن، بخش سرطانی کبد را نابود کند. برای این منظور معمولاً طی دو عمل جراحی همزمان، خون ناحیه سرطانی کبد را قطع میکنند تا بافت آن را بازسازی کنند. شبیه سازی انسان مساله دیگر نیز مورد اختلاف شبیه سازی انسان است.
درمان ریزش مو
درمتن قرنیه
خصوصیات سلول های بنیادی
1.سلول های تخصص نیافته می باشند که به مدت طولانی از طریق تقسیم سلولی خود را نوسازی می کنند .
بر خلاف سلول های عصبی که معمولاً خودشان را بازسازی نمی کنند این سلول ها ممکن است چندین بار خود را بازسازی کنند، که این پدیده تکثیر کردن نامیده می شود .
2.تحت شرایط فیزیولوژیکی یا آزمایشی، می توان آن ها را تحریک کرد تا به سلول هایی با عمل کردهایی ویژه نظیر سلولهای تپنده ماهیچه ی قلب و یا به سلول های انسولین ساز لوزالمعده تبدیل شوند .
منابع اصلی سلولهای بنیادی شامل: مغز استخوان، بند ناف و جفت میباشد. امروزه استفاده از این سلولها جهت ترمیم بافتهای آسیب دیده در حال گسترش است.
جالب اینکه سلولهای بنیادی پرتوان (چند پتانسیلی) هستند یعنی قابلیت تبدیل به بافتهای مختلف را دارند اعم از بافت عصبی، بافت ماهیچهای، بافت پوششی و غیره. که این توانایی محور اصلی توجه به سلولهای بنیادی است.
مزیت اصلی بنیاختههای بند ناف این است که بسیار اولیه بوده و توان تمایز بالایی دارند. همچنین سلولهای بنیادی گرفته شده از مغز استخوان (BMSCs) توان تمایز بالایی دارند.
ویژگیهای سلولهای بنیادی
توان نوسازی: سلولهای بنیادی سلولهای نامتمایی هستند که توانایی تکثیر نامحدود خود را دارند و در حالت نامتمایز باقی بمانند.
پرتوانی: سلولهای بنیادی قادر به ایجاد هر نوع سلولی در بدن هستند. آنها میتوانند تحت تأثیر فاکتورهای رشد مختلف در محیط کشت به سلولهایی با عملکردهای اختصاصی مانند سلولهای ماهیچهای قلب یا سلولهای تولیدکننده انسولین در پانکراس و... تبدیل شوند.
انواع سلولهای بنیادی
سلولهای بنیادی جنینی: این سلولها از جنینهای ۴ یا پنج روزه که از تخمهای آزمایشگاهی بارور میشوند به دست میآیند و در محیط آزمایشگاهی در محیط کشتهای اختصاصی رشد داده میشوند.
سلولهای بنیادی بالغین: سلولهای بنیادی بالغین، سلولهای نامتمایزی هستند که در بین سلولهای تمایز یافته بافتها و اندامهای بدن یافت میشوند و توانایی نوسازی و تمایز به انواع سلولهای اختصاصی اصلی بافت یا اندام را دارند. نقشهای اولیه این سلولها در یک ارگان زنده شامل حمایت کردن و تعمیر بافتهایی است که از آنها به دست میآیند.
سلول های بنیادی خون بند ناف: خون بند ناف خونی است که پس از تولد در بند ناف و جفت باقی می ماند و همراه آن به دور انداخته می شود. این خون علاوه بر سلول های خونی منبعی غنی از سلول های بنیادی خون ساز است. سلول های بنیادی خون ساز می توانند با جایگزین شدن در مغز استخوان فرد بیمار، تامین کننده سلول های خونی جدید باشند. ویژگی مهم سلول های خونی بند ناف عدم تکامل سلول های خونی از جمله لنفوسیت های آن است که در نتیجه احتمال رد پیوندهای انجام شده با این سلول ها در مقایسه با پیوندهای مغز استخوان بسیار کمتر خواهد بود. مطالعات آزمایشگاهی نشان داده اند که سلول های بنیادی خونساز توانایی تمایز به سایر سلول ها را نیز دارند که می توانند افق جدیدی را برای درمان بیماری ها در آینده ای نه چندان دور ترسیم کنند.
کشت سلولهای بنیادی
جنین ۳ تا ۵ روزه را بلاستوسیست مینامند. یک بلاستوسیست تودهای مشکل از ۱۰۰ سلول و یا بیشتر است. سلولهای بنیادی سلولهای درونی بلاستوسیست هستند که در نهایت به هر سلول، بافت و اندام درون بدن تبدیل میشوند.
رشد سلولهای بنیادی در محیط آزمایشگاه را اصطلاحا کشت سلولی مینامند.در واقع جدا کردن سلولهای بنیادی جنینی از طریق انتقال سطح داخلی بلاستوسیست به یک ظرف کشت آزمایشگاهی پلاستیکی که شامل یک بستر تغذیهای به نام محیط کشت میباشد انجام میگیرد. تقسیم و ازدیاد سلولها بر روی سطح این ظرف انجام میگیرد. سطح داخلی این ظرف معمولاً به وسیله سلولهای پوست جنین موش پوشیده شدهاست. این سلولها قادر به تقسیم شدن نیستند. به این لایه پوشاننده سلولی در اصطلاح لایه تغذیهای (feeder layer) گفته میشود. دلیل استفاده از این سلولها فراهم آوردن یک سطح طبیعی به منظور چسپیدن سلولهای بنیادی به آن و عدم جداشدنشان است. در ضمن سلولهای این لایه مواد مغذی را به داخل محیط کشت رها میکنند.
پس از چند روز سلولهای کشت داده شده شروع به رشد و تقسیم شدن در این محیط میکنند. هنگامی که این عمل انجام گرفت سلولهای کشت داده شده که زیاد شدهاند را از این محیط برداشته و به محیطهای تازه کشت منتقل میدهند. پروسه کشت مجدد سلولها بارها و بارها برای چندین مرتبه و به مدت چندین ماه تکرار میشود. بعد از ۶ ماه یا بیشتر ۳۰ سلول اولیه تبدیل به هزاران میلیون سلول بنیادی جنینی میشوند. سلولهایی را که در این دوره ۶ ماه و در این محیط کشت مخصوص تقسیم شده و در عین حال تماییز نیابند را پرتوان (pluripoten) مینامند.
کاربردهای سلولهای بنیادی
بیماران قلبی:
توصیه میشود برای افرادی که در مراحل وخیم بیماری قلبی بوده و در انتظار دریافت قلب پیوندی بهسر میبرند، در کنار تجویز داروهای سرکوبکننده سیستم ایمنی، از روش پیوند سلولهای بندناف بهعنوان یک روش کمکی استفاده کرد. بر این اساس، این ایده در دنیا مطرح شدهاست که نمونه
بیماران کبدی:
در حال حاضر اگر بیماری دچار سرطان کبد باشد، جراح مجبور است برای جلوگیری از انتشار سرطان (متاستاز) به بخشهای دیگر بدن، بخش سرطانی کبد را نابود کند. برای این منظور معمولاً طی دو عمل جراحی همزمان، خون ناحیه سرطانی کبد را قطع میکنند تا بافت آن را بازسازی کنند. شبیه سازی انسان مساله دیگر نیز مورد اختلاف شبیه سازی انسان است.
درمان ریزش مو
درمتن قرنیه
خصوصیات سلول های بنیادی
1.سلول های تخصص نیافته می باشند که به مدت طولانی از طریق تقسیم سلولی خود را نوسازی می کنند .
بر خلاف سلول های عصبی که معمولاً خودشان را بازسازی نمی کنند این سلول ها ممکن است چندین بار خود را بازسازی کنند، که این پدیده تکثیر کردن نامیده می شود .
2.تحت شرایط فیزیولوژیکی یا آزمایشی، می توان آن ها را تحریک کرد تا به سلول هایی با عمل کردهایی ویژه نظیر سلولهای تپنده ماهیچه ی قلب و یا به سلول های انسولین ساز لوزالمعده تبدیل شوند .