بیماریهای متابولیک، از جمله شایعترین بیماریها در گاوداری های صنعتی(عمدتاً گاوهای شیروار ) هستند.در گاوهای شیرواری که تولید شیر بیشتری دارند، احتمال بروز این دسته از بیماریها بیشتر است.
Total Protein هموگلوبین وآلبومی
- کاهش میزان BUN نشان دهنده پائین بودن پروتئین جیره است
- کاهش هموگلوبین وآلبومین نشان دهنده کمبود پروتئین در جیره بمدت طولانی است.
در ماده گاوهای خشک، همیشه میزان PCV PCV Hb ،Hb ،Fe . نسبت به گاوهای شیروار بالاتر است
- میزان گلوبولین و پروتئین تام همیشه با افزایش سن ازدیاد مییابد.
- میزان فسفر غیر آلی، آلبومین، منیزیم، سدیم و اوره سرم با افزایش سن کاهش مییابد
- میزان منیزیم سرم معمولاً در فصل زمستان کاهش مییابد
- میزان BUN هموگلوبین. و PVC همیشه در تابستان سرم افزایش مییابد
- میزان گلوکز سرم در ابتدای شیرواری و در فصل زمستان کاهش مییابد
- . معمولاً پس از زایمان، در اوایل دوره شیرواری در گاوهای پرشیر، حالت(Negative Energy Balance) وجود دارد یعنی میزان مصرفی حیوان بیشتر از میزان انرژی دریافتی است. به همین علت است که روز به روز گاوهای پر تولید ، پس از زایمان بخصوص زمانی که جیره خوبی دریافت نکنند، لاغر و دچار حالت (Poor body .C.) میشوند
بروز حالت N.E.B (افزایش مدت Calving Interval (افزایشفاصله زمانی بین زایمان تا حاملگی) میشود.
عواملی که باعث افزایش دریافت میزان غذا توسط دام میشوند، عبارتند از
1 - جیره علاوه بر تامین انرژی و مواد دیگر باید خوش اشتها و خوش خوراک باشد و در نتیجه باید از منابع متنوع تولید شده باشد.
2) - دام ممکن است برخی مواد غنی را از مواد مغذی کمتر بخو رد، لذا لازم است برای از بین بردن این فاکتور، غذاها را با هم مخلوط(Total Mixed = TMR) کنند یعنی علوفه و کنستانتره با هم مخلوط شود.
3) - در هوای گرم و فصل تابستان(که دام دچار کم اشتهایی می شود) غذا را در مواقعی که هوا خنک است به دام بدهیم و تعداد دفعات ج یره را نیز افزایش دهیم. (صبح زود و شب بیشتر و ظهر مقدار کمتر غذا بدهیم)
4) - برای کاهش استرس گرما، می توان در موقع شیردوشی روی گاوها آب پاشید. میتوان در راهروهای خروجی ،آبپاش های اتوماتیک تعبیه کرد . این عمل خیلی موثر است و دامهایی که آب روی آﻧﻬا پاشیده شده سر آخور رفته و غذا میخوردند.
Body Condition Score
در ارتباط با وضعیت بدنی حیوان از لحاظ چاقی و لاغری، به گاوها امتیازات مختلفی (بین 0 تا 5 ) میدهند. کمترین این امتیازها صفر است که گاو دچار لاغری. مفرط است و به این گاوان Poor- B.C.S. میگویند
گاوی که کاملاً فربه باشد (بطوریکه فضاهای بین دندهای کاملاً پرشده و کاملاً زیر پوست چربی جمع شده است) امتیاز 5 میدهیم و به آن Excessive .B.C.S میگوییم.
بر اساس لمس تیزی دنده ها و گود بودن فضاهای دندهای و همچنین لمس تیزی Transverse Process مهره های کمری و همچنین گودی فضای اطراف دم در قاعده آن، گاوها را از صفر تا 5 امتیاز میدهند
B.C.S. با میزان تولید شیر گاوها و همچنین بیماریهای متابولیک در ارتباط است: Mid Lactation اواسط شیرواری، B.C.S بایدحدود 2/5 باشد.
- در موقع خشکی حیوان باید5 B.C.S بین3 4 باشد به طور آلی وضعیت تولید حیوان به صورت زیر است:
در زمان صفر، حیوان زایمان کرده و شیرواری شروع شیرواری - 2 تا 3 ماه پس از زایش ، گاو به Peak / 5 و می رسد و بعد میزان شیر کاهش مییابد 2 ماه استراحت پس از زایمان انجام می شود و بعد تلقیح صودت می گیرد که معمولا در تلقیح دوم دام آبستن(یعنی 3 ماه پس از زایمان ) می شود و در حدود هفت ماه بعد هم خشک میشود. مدیریت گله ای مناسب است که این منحنی را برای گاوها در حد مطلوب نگهدارد. پس هرچه N.E.B از زایمان بیشتر باشد و ، دام اصلاح شده دامی که شیر بیشتری تولید می کند لاغرتر می شود. یعنی در واقع از پتانسیل بدن خودش استفاده کرده است. معمولاً این گاوها در گله دیرتر آبستن می شوند. چون ثابت شده است که فولیکولهایی که روی تخمدان در زمان رشد N.E.B می کنند، فولیکولهای کوچکتری هستند و تخمکی را هم که این ف ولیکولها آزاد می کنند، از پتانسیل کمتری برای باروری برخوردار است. برای همین توصیه می شود که گاوها را از روز چهلم پس از زایمان به بعد و در هر زمان که مخل شدند، همان موقع تلقیح کنند.چونفولیکولهایی که بین روز 40 55 پس از زایمان تخمک را آزاد می کنند، در زم انی رشد پید N.E.B مطرح نبوده است و در واقع رشد ا کرده اند که کامل خودشان را انجام داده اند و تخمک باروری را با پتانسیل باروری بیشتری آزاد میکنند. از روز 60 به بعد ایجاد فولیکولهای تحت تاثیر N.E.B میشوند و احتمال باروری آﻧﻬا هم کم است (یعنی تلقیح سوم یا چهارم) . البته باید شرایط تولید گله را هم در نظر بگیریم، چون در گله ای که تولید بالا دارند، اگر پس از روز چهلم پس از زایمان، حیوان را تلقیح کنیم و حیوان سریعاً آبستن شود، در زمان خشک کردن این گاوها با مشکل مواجه می شویم. چرا که حیوان زود آبستن شده 8 ماه پس از زایمان) . / است. ( 40 روز + 7 ماه8 ≅ 5 ماه پس از زایمان که حیوان در وضعیت تولید / و 5 بالایی است، خشک کردن حیوان مشکل است.
از طرف دیگر این گاوهای پر تولید زود هم خشک می - شوند. در نتیجه بخشی از تولید را از دست می دهیم و از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست. در نتیجه با توجه به میزان تولید، باید این زمان کمی تغییر کند. طول دوره خشکی گاو ( در حالت طبیعی ) حداقل باید 40 روز و حداکثر 2 ماه باشد . گاوی که این فاصله زمانی استراحت برایش رعایت نشود: پتانسیل تولیدش در دوره بعدی کاهش مییابد (A گوساله حاصله (به علت داشتن وزن کمتر) مستعد به (B بیماری است. پس از زایمان آغوز تولیدی از لحاظ میزان (C ایمونوگلوبولین ضعیف و بی کیفیت است در مدت خشکی به دام فرصت داده میشود تا پتانسیلهای لازم را برای شیرواری بعدی پیدا کند
پس از زایمان و با شروع مرحله شیرواری، تبادلات و تغییرات هور مونی در بدن، به حدی سریع اتفاق می افتند که اگرباکمبودی هم در جیره غذایی مواجه باشد، مانع از تولید شیر نمی شود . در نتیجه املاح و مواد بوسیله شیر از بدن دفع می شوند و در واقع ترشح و دفع املاح مثل (سدیم ، کلسیم ، منیزیم ، فسفات ها ، آب( و ….. بیشتر از میزان جذب آﻧﻬا در بدن است و جذب این مواد از طریق گوارشی جبران دفع و ترشخ این مواد را از طریق شیر نمی کند و دام مجبور می شود از ذخایر بدنش استفاده نماید که منجر به بروز بیماریهای متابولیک میشود. حساسیت نسبت به بیماریهای متابولیک در بین گاوهای مختلف، با ژنتیک د ام و طرز نگهداری و مدیریت گله در ارتباط است
مثلاً گاوهای جرسی نسبت به تب شیر حساسیت بیشتری دارند و گاوهای هلشتاین مقاومترین نژاد نسبت به این بیماری هستند و یا گاوهای گزنزی به کتوز حساسیت بیشتری دارند. برای اینکه اطالاعات کاملتری در رابطه با وضعیت متابولیسم گله داشته باشیم،از تست Metabolic Profile . (MPT) Test استفاده میکنیم برای انجام این آزمایش از بین گروه گاوهای )پرتولید متوسط تولید و خشک (، 7 راس بصورت تصادفی انتخاب می کنیم)از هر گروه ( و بصورت یک برنامه زمانبندی شده و مرتب، سه مرتبه در سال ،آزمایشات مربوطه را روی این گاوها انجام می دهیم و نتیجه را با جدول استاندارد گاوهای منطقه مقایسه می آنیم و بر اساس این مقایسه، وضعیت کلی گله را حدس میزنیم. در این تست اجزاء زیر اندازهگیری میشوند . گلوکز خون : Urine Nitrogen = BUN هموگلوبین ، کلسیم، منیزیم، پتاسیم سرم، مس، ، سرم، آهن Total Protein هموگلوبین وآلبومی
- کاهش میزان BUN نشان دهنده پائین بودن پروتئین جیره است
- کاهش هموگلوبین وآلبومین نشان دهنده کمبود پروتئین در جیره بمدت طولانی است.
در ماده گاوهای خشک، همیشه میزان PCV PCV Hb ،Hb ،Fe . نسبت به گاوهای شیروار بالاتر است
- میزان گلوبولین و پروتئین تام همیشه با افزایش سن ازدیاد مییابد.
- میزان فسفر غیر آلی، آلبومین، منیزیم، سدیم و اوره سرم با افزایش سن کاهش مییابد
- میزان منیزیم سرم معمولاً در فصل زمستان کاهش مییابد
- میزان BUN هموگلوبین. و PVC همیشه در تابستان سرم افزایش مییابد
- میزان گلوکز سرم در ابتدای شیرواری و در فصل زمستان کاهش مییابد
- . معمولاً پس از زایمان، در اوایل دوره شیرواری در گاوهای پرشیر، حالت(Negative Energy Balance) وجود دارد یعنی میزان مصرفی حیوان بیشتر از میزان انرژی دریافتی است. به همین علت است که روز به روز گاوهای پر تولید ، پس از زایمان بخصوص زمانی که جیره خوبی دریافت نکنند، لاغر و دچار حالت (Poor body .C.) میشوند
بروز حالت N.E.B (افزایش مدت Calving Interval (افزایشفاصله زمانی بین زایمان تا حاملگی) میشود.
عواملی که باعث افزایش دریافت میزان غذا توسط دام میشوند، عبارتند از
1 - جیره علاوه بر تامین انرژی و مواد دیگر باید خوش اشتها و خوش خوراک باشد و در نتیجه باید از منابع متنوع تولید شده باشد.
2) - دام ممکن است برخی مواد غنی را از مواد مغذی کمتر بخو رد، لذا لازم است برای از بین بردن این فاکتور، غذاها را با هم مخلوط(Total Mixed = TMR) کنند یعنی علوفه و کنستانتره با هم مخلوط شود.
3) - در هوای گرم و فصل تابستان(که دام دچار کم اشتهایی می شود) غذا را در مواقعی که هوا خنک است به دام بدهیم و تعداد دفعات ج یره را نیز افزایش دهیم. (صبح زود و شب بیشتر و ظهر مقدار کمتر غذا بدهیم)
4) - برای کاهش استرس گرما، می توان در موقع شیردوشی روی گاوها آب پاشید. میتوان در راهروهای خروجی ،آبپاش های اتوماتیک تعبیه کرد . این عمل خیلی موثر است و دامهایی که آب روی آﻧﻬا پاشیده شده سر آخور رفته و غذا میخوردند.
Body Condition Score
در ارتباط با وضعیت بدنی حیوان از لحاظ چاقی و لاغری، به گاوها امتیازات مختلفی (بین 0 تا 5 ) میدهند. کمترین این امتیازها صفر است که گاو دچار لاغری. مفرط است و به این گاوان Poor- B.C.S. میگویند
گاوی که کاملاً فربه باشد (بطوریکه فضاهای بین دندهای کاملاً پرشده و کاملاً زیر پوست چربی جمع شده است) امتیاز 5 میدهیم و به آن Excessive .B.C.S میگوییم.
بر اساس لمس تیزی دنده ها و گود بودن فضاهای دندهای و همچنین لمس تیزی Transverse Process مهره های کمری و همچنین گودی فضای اطراف دم در قاعده آن، گاوها را از صفر تا 5 امتیاز میدهند
B.C.S. با میزان تولید شیر گاوها و همچنین بیماریهای متابولیک در ارتباط است: Mid Lactation اواسط شیرواری، B.C.S بایدحدود 2/5 باشد.
- در موقع خشکی حیوان باید5 B.C.S بین3 4 باشد به طور آلی وضعیت تولید حیوان به صورت زیر است:
در زمان صفر، حیوان زایمان کرده و شیرواری شروع شیرواری - 2 تا 3 ماه پس از زایش ، گاو به Peak / 5 و می رسد و بعد میزان شیر کاهش مییابد 2 ماه استراحت پس از زایمان انجام می شود و بعد تلقیح صودت می گیرد که معمولا در تلقیح دوم دام آبستن(یعنی 3 ماه پس از زایمان ) می شود و در حدود هفت ماه بعد هم خشک میشود. مدیریت گله ای مناسب است که این منحنی را برای گاوها در حد مطلوب نگهدارد. پس هرچه N.E.B از زایمان بیشتر باشد و ، دام اصلاح شده دامی که شیر بیشتری تولید می کند لاغرتر می شود. یعنی در واقع از پتانسیل بدن خودش استفاده کرده است. معمولاً این گاوها در گله دیرتر آبستن می شوند. چون ثابت شده است که فولیکولهایی که روی تخمدان در زمان رشد N.E.B می کنند، فولیکولهای کوچکتری هستند و تخمکی را هم که این ف ولیکولها آزاد می کنند، از پتانسیل کمتری برای باروری برخوردار است. برای همین توصیه می شود که گاوها را از روز چهلم پس از زایمان به بعد و در هر زمان که مخل شدند، همان موقع تلقیح کنند.چونفولیکولهایی که بین روز 40 55 پس از زایمان تخمک را آزاد می کنند، در زم انی رشد پید N.E.B مطرح نبوده است و در واقع رشد ا کرده اند که کامل خودشان را انجام داده اند و تخمک باروری را با پتانسیل باروری بیشتری آزاد میکنند. از روز 60 به بعد ایجاد فولیکولهای تحت تاثیر N.E.B میشوند و احتمال باروری آﻧﻬا هم کم است (یعنی تلقیح سوم یا چهارم) . البته باید شرایط تولید گله را هم در نظر بگیریم، چون در گله ای که تولید بالا دارند، اگر پس از روز چهلم پس از زایمان، حیوان را تلقیح کنیم و حیوان سریعاً آبستن شود، در زمان خشک کردن این گاوها با مشکل مواجه می شویم. چرا که حیوان زود آبستن شده 8 ماه پس از زایمان) . / است. ( 40 روز + 7 ماه8 ≅ 5 ماه پس از زایمان که حیوان در وضعیت تولید / و 5 بالایی است، خشک کردن حیوان مشکل است.
از طرف دیگر این گاوهای پر تولید زود هم خشک می - شوند. در نتیجه بخشی از تولید را از دست می دهیم و از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست. در نتیجه با توجه به میزان تولید، باید این زمان کمی تغییر کند. طول دوره خشکی گاو ( در حالت طبیعی ) حداقل باید 40 روز و حداکثر 2 ماه باشد . گاوی که این فاصله زمانی استراحت برایش رعایت نشود: پتانسیل تولیدش در دوره بعدی کاهش مییابد (A گوساله حاصله (به علت داشتن وزن کمتر) مستعد به (B بیماری است. پس از زایمان آغوز تولیدی از لحاظ میزان (C ایمونوگلوبولین ضعیف و بی کیفیت است در مدت خشکی به دام فرصت داده میشود تا پتانسیلهای لازم را برای شیرواری بعدی پیدا کند
