عمل جراحی همواره ترس و دلهره ای برای بیمار ایجاد می كند. یكی از دلایل این استرس و نگرانی هم ممكن است بیهوشی و عوارض ناشی از آن باشد.
دكتر حسین علی شریف، متخصص بیهوشی و مراقبت های ویژه در این باره به «جام جم» می گوید: «به طور معمول در جراحی هایی كه در گذشته انجام می گرفت، خود متخصصین جراحی كار بیهوشی را هم انجام می دادند، اما با پیشرفت علم و تكنیك های جراحی و با توجه به اهمیت حفظ سلامت بیمار، پیدایش رشته ای جدید كه به صورت جداگانه وظیفه مراقبت از بیمار را داشته باشد احساس شد.»
وی می افزاید: «با پیدایش رشته تخصصی بیهوشی، جراح فقط كار جراحی را انجام داده و مراقبت از بیمار، كنترل وضعیت قلب، فشار خون و... به متخصص بیهوشی مربوط می شود.»
روش های گوناگون مراقبت از بیمار در حین جراحی
دكتر شریف با ذكر شیوه های مختلفی كه برای مراقبت از بیمار در طول جراحی وجود دارد، توضیح می دهد: «روش هایی مانند بیهوشی عمومی، بی حسی موضعی و بی حسی نخاعی روش هایی هستند كه با توجه به سن بیمار، طول مدت جراحی، محل جراحی و داشتن سابقه بیماری انتخاب می شود.
وی می افزاید: بهتر است برای بیماری با سن بالا كه به نارسایی قلبی هم مبتلاست، تا جایی كه ممكن است از روش بیهوشی عمومی استفاده نشود. در چنین شرایطی شاید بهتر باشد جراحی با روش بی حسی نخاعی انجام شود.
بیهوشی عمومی
این پزشك متخصص توضیح می دهد: «در بیهوشی عمومی، از طریق رگ بیمار، داروها تزریق شده و بیمار به طور كامل هوشیاری اش را از دست می دهد. البته متعاقب آن عوارض خاصی نیز ممكن است برای بیمار ایجاد شود.
به عنوان مثال شاید وی دچار ایست تنفسی شود كه در آن شرایط نیاز است از دستگاه های پیشرفته ای استفاده شود.
در طول جراحی به طور كامل از بیمار مراقبت شده، فشار خون و شرایط قلبی وی را كنترل كنند.»
وی در مورد عوارض بیهوشی عمومی نكاتی را بیان كرده و می افزاید: «بهتر است تا حدی كه امكان دارد از روش بیهوشی عمومی به دلیل اثرات مهمی كه روی قلب و ریه می گذارد، پرهیز شود.
به غیر از عوارضی كه ممكن است حین عمل برای بیمار پیش بیاید، عوارضی نیز وجود دارد كه شاید بعدها بیمار را درگیر كند.»
این متخصص بیهوشی می گوید: «در مواردی نادر بیمار ممكن است طی عمل در حالت بیداری باشد، به این معنا كه چشمانش بسته بوده، كاملا بی حركت باشد، اما صداهایی را شنیده و حتی اندكی درد داشته باشد. این موارد می تواند باعث شود در آینده ناراحتی های عصبی، بی خوابی و حواس پرتی برای بیمار ایجاد شود.»
دكتر شریف ادامه می دهد: «در برخی جراحی های خاص مانند سزارین و در مورد بیماران تصادفی كه به اتاق عمل می آورند، به دلیل استفاده از میزان كمتر داروی بیهوشی، احتمال بروز این مشكلات بیشتر است.»
البته وی تاكید می كند با توجه به پیشرفت های علم، امروزه بیهوشی عمومی نیز روشی كم خطر و با عوارضی كم است.
بی حسی نخاعی
وی در مورد روش بی حسی نخاعی توضیح می دهد: «در این روش دارو در قسمت كمر بیمار و در جایی كه نخاع وجود ندارد، تزریق می شود. نوع دارو نیز با توجه به طول مدت زمان جراحی انتخاب می شود.
البته در شرایطی كه عمل طولانی باشد ـ معمولا بیشتر از ۵ / ۲ ساعت ـ باید از بیهوشی عمومی استفاده كرد.»
شریف ادامه می دهد: «عوارضی مثل افت فشارخون و كاهش ضربان قلب نیز طی مدت جراحی ممكن است وجود داشته باشد.
برخی عوارض نادر نیز ممكن است بعد از عمل جراحی ایجاد شود؛ مثل سردرد كه البته امروز به علت استفاده از سوزن های ریزتر احتمال بروز آن خیلی كم شده است. این سردردها خفیف بوده و حتی بدون درمان به طور معمول پس از ۲ هفته كامل از بین رفته و هیچ اثری از آن باقی نمی ماند. كمردرد نیز دیگر عارضه ای است كه به احتمال خیلی كم ممكن است بروز كند.
اما در این شرایط نیز مریض با دارو درمانی خوب خواهد شد. گاهی نیز كمردرد به علل مختلف دیگری ایجاد می شود. برای نمونه در بارداری كمردرد وجود دارد؛ چه بی حسی نخاعی باشد و چه روش دیگری انجام شود.»
در كل بی حسی نخاعی از بیهوشی عمومی روشی بهتر و مناسب تر است؛ خطرات كمتری داشته و عوارض بعدی آن نیز كمتر است.
بی حسی موضعی
دكتر شریف در این باره توضیح می دهد: «در بی حسی نخاعی كل اعصابی كه از نخاع خارج می شود، بلوك می شوند. ولی حالتی نیز به نام بلوك عصبی محیطی وجود دارد، به این معنا كه خود عصبی كه وارد منطقه جراحی می شود بلوك می كنیم.»
وی تاكید می كند بی حسی موضعی بی خطرترین روش است و برای كاهش استرس بیمار از داروهای آرامبخشی كه خطر كمی دارند نیز می توان استفاده كرد.
عوامل موثر در انتخاب روش مناسب
این پزشك متخصص با اشاره به این كه نوع جراحی نیز در انتخاب روش مناسب مهم است یادآور می شود: «در برخی جراحی ها مانند سزارین سعی می شود تا حد امكان دارو وارد خون جنین نشود، شاید بهتر است بگوییم در اینجا بهترین روش بی حسی نخاعی است.»
وی می افزاید: «محل جراحی هم در انتخاب روش بیهوشی یا بی حسی مهم است. در برخی جراحی ها امكان استفاده از بی حسی نخاعی وجود ندارد؛ به عنوان مثال جراحی هایی كه روی صورت یا قسمت های فوقانی قفسه سینه انجام می گیرد.
ولی در كل سعی می شود در جراحی هایی كه از قسمت ناف به پایین است از روش بی حسی نخاعی استفاده شود.»
دكتر شریف توضیح می دهد كه امروزه و با توجه به پیشرفت های پزشكی، بیهوشی عمومی و بی حسی نخاعی بی خطر بوده و مشكلات خاصی ایجاد نمی كنند.
وی در نهایت باز هم به بیماران توصیه می كند، قبل از عمل جراحی، از جراح خود بخواهند آنها را به یك متخصص بیهوشی ارجاع داده و معاینات و آزمایشات لازم را انجام دهند.
در مجموع باید گفت اگرچه بی حسی موضعی از بی حسی عمومی بهتر است اما این كه بهترین شیوه بیهوشی یك بیمار چگونه باید باشد را پزشكان متخصص تشخیص می دهند، به همین دلیل، بیمارانی كه قصد جراحی دارند برای كاهش عوارض و مشكلات بیهوشی بهتر است قبل از عمل با یك متخصص بیهوشی نیز مشورت كنند.
نیلوفر اسعدی
دكتر حسین علی شریف، متخصص بیهوشی و مراقبت های ویژه در این باره به «جام جم» می گوید: «به طور معمول در جراحی هایی كه در گذشته انجام می گرفت، خود متخصصین جراحی كار بیهوشی را هم انجام می دادند، اما با پیشرفت علم و تكنیك های جراحی و با توجه به اهمیت حفظ سلامت بیمار، پیدایش رشته ای جدید كه به صورت جداگانه وظیفه مراقبت از بیمار را داشته باشد احساس شد.»
وی می افزاید: «با پیدایش رشته تخصصی بیهوشی، جراح فقط كار جراحی را انجام داده و مراقبت از بیمار، كنترل وضعیت قلب، فشار خون و... به متخصص بیهوشی مربوط می شود.»
روش های گوناگون مراقبت از بیمار در حین جراحی
دكتر شریف با ذكر شیوه های مختلفی كه برای مراقبت از بیمار در طول جراحی وجود دارد، توضیح می دهد: «روش هایی مانند بیهوشی عمومی، بی حسی موضعی و بی حسی نخاعی روش هایی هستند كه با توجه به سن بیمار، طول مدت جراحی، محل جراحی و داشتن سابقه بیماری انتخاب می شود.
وی می افزاید: بهتر است برای بیماری با سن بالا كه به نارسایی قلبی هم مبتلاست، تا جایی كه ممكن است از روش بیهوشی عمومی استفاده نشود. در چنین شرایطی شاید بهتر باشد جراحی با روش بی حسی نخاعی انجام شود.
بیهوشی عمومی
این پزشك متخصص توضیح می دهد: «در بیهوشی عمومی، از طریق رگ بیمار، داروها تزریق شده و بیمار به طور كامل هوشیاری اش را از دست می دهد. البته متعاقب آن عوارض خاصی نیز ممكن است برای بیمار ایجاد شود.
به عنوان مثال شاید وی دچار ایست تنفسی شود كه در آن شرایط نیاز است از دستگاه های پیشرفته ای استفاده شود.
در طول جراحی به طور كامل از بیمار مراقبت شده، فشار خون و شرایط قلبی وی را كنترل كنند.»
وی در مورد عوارض بیهوشی عمومی نكاتی را بیان كرده و می افزاید: «بهتر است تا حدی كه امكان دارد از روش بیهوشی عمومی به دلیل اثرات مهمی كه روی قلب و ریه می گذارد، پرهیز شود.
به غیر از عوارضی كه ممكن است حین عمل برای بیمار پیش بیاید، عوارضی نیز وجود دارد كه شاید بعدها بیمار را درگیر كند.»
این متخصص بیهوشی می گوید: «در مواردی نادر بیمار ممكن است طی عمل در حالت بیداری باشد، به این معنا كه چشمانش بسته بوده، كاملا بی حركت باشد، اما صداهایی را شنیده و حتی اندكی درد داشته باشد. این موارد می تواند باعث شود در آینده ناراحتی های عصبی، بی خوابی و حواس پرتی برای بیمار ایجاد شود.»
دكتر شریف ادامه می دهد: «در برخی جراحی های خاص مانند سزارین و در مورد بیماران تصادفی كه به اتاق عمل می آورند، به دلیل استفاده از میزان كمتر داروی بیهوشی، احتمال بروز این مشكلات بیشتر است.»
البته وی تاكید می كند با توجه به پیشرفت های علم، امروزه بیهوشی عمومی نیز روشی كم خطر و با عوارضی كم است.
بی حسی نخاعی
وی در مورد روش بی حسی نخاعی توضیح می دهد: «در این روش دارو در قسمت كمر بیمار و در جایی كه نخاع وجود ندارد، تزریق می شود. نوع دارو نیز با توجه به طول مدت زمان جراحی انتخاب می شود.
البته در شرایطی كه عمل طولانی باشد ـ معمولا بیشتر از ۵ / ۲ ساعت ـ باید از بیهوشی عمومی استفاده كرد.»
شریف ادامه می دهد: «عوارضی مثل افت فشارخون و كاهش ضربان قلب نیز طی مدت جراحی ممكن است وجود داشته باشد.
برخی عوارض نادر نیز ممكن است بعد از عمل جراحی ایجاد شود؛ مثل سردرد كه البته امروز به علت استفاده از سوزن های ریزتر احتمال بروز آن خیلی كم شده است. این سردردها خفیف بوده و حتی بدون درمان به طور معمول پس از ۲ هفته كامل از بین رفته و هیچ اثری از آن باقی نمی ماند. كمردرد نیز دیگر عارضه ای است كه به احتمال خیلی كم ممكن است بروز كند.
اما در این شرایط نیز مریض با دارو درمانی خوب خواهد شد. گاهی نیز كمردرد به علل مختلف دیگری ایجاد می شود. برای نمونه در بارداری كمردرد وجود دارد؛ چه بی حسی نخاعی باشد و چه روش دیگری انجام شود.»
در كل بی حسی نخاعی از بیهوشی عمومی روشی بهتر و مناسب تر است؛ خطرات كمتری داشته و عوارض بعدی آن نیز كمتر است.
بی حسی موضعی
دكتر شریف در این باره توضیح می دهد: «در بی حسی نخاعی كل اعصابی كه از نخاع خارج می شود، بلوك می شوند. ولی حالتی نیز به نام بلوك عصبی محیطی وجود دارد، به این معنا كه خود عصبی كه وارد منطقه جراحی می شود بلوك می كنیم.»
وی تاكید می كند بی حسی موضعی بی خطرترین روش است و برای كاهش استرس بیمار از داروهای آرامبخشی كه خطر كمی دارند نیز می توان استفاده كرد.
عوامل موثر در انتخاب روش مناسب
این پزشك متخصص با اشاره به این كه نوع جراحی نیز در انتخاب روش مناسب مهم است یادآور می شود: «در برخی جراحی ها مانند سزارین سعی می شود تا حد امكان دارو وارد خون جنین نشود، شاید بهتر است بگوییم در اینجا بهترین روش بی حسی نخاعی است.»
وی می افزاید: «محل جراحی هم در انتخاب روش بیهوشی یا بی حسی مهم است. در برخی جراحی ها امكان استفاده از بی حسی نخاعی وجود ندارد؛ به عنوان مثال جراحی هایی كه روی صورت یا قسمت های فوقانی قفسه سینه انجام می گیرد.
ولی در كل سعی می شود در جراحی هایی كه از قسمت ناف به پایین است از روش بی حسی نخاعی استفاده شود.»
دكتر شریف توضیح می دهد كه امروزه و با توجه به پیشرفت های پزشكی، بیهوشی عمومی و بی حسی نخاعی بی خطر بوده و مشكلات خاصی ایجاد نمی كنند.
وی در نهایت باز هم به بیماران توصیه می كند، قبل از عمل جراحی، از جراح خود بخواهند آنها را به یك متخصص بیهوشی ارجاع داده و معاینات و آزمایشات لازم را انجام دهند.
در مجموع باید گفت اگرچه بی حسی موضعی از بی حسی عمومی بهتر است اما این كه بهترین شیوه بیهوشی یك بیمار چگونه باید باشد را پزشكان متخصص تشخیص می دهند، به همین دلیل، بیمارانی كه قصد جراحی دارند برای كاهش عوارض و مشكلات بیهوشی بهتر است قبل از عمل با یك متخصص بیهوشی نیز مشورت كنند.
نیلوفر اسعدی
