سال هاست در هر گوشه یی از ایران بحث نابودی میراث طبیعی و انقراض گونه های گیاهی و جانوری یا مرگ مشکوک جانوران دریایی مطرح است؛ روندی که این روزها رو به گسترش است.شاید ایرانیان اطلاعات کافی و درستی در مورد این گونه های جانوری ندارند تا اقدامی جمعی برای جلوگیری از این روند انقراض نسل به وجود بیاید، اما در مقابل همواره شاهد اعتراض فعالان زیست محیطی به مرگ پرندگان و موجودات دریازی بوده ایم در حالی که دیگر گونه های جانوری هم به دور از هیاهوی رسانه ها، در حال انقراض و نابودی هستند. سگ سانان ایران نیز از این دسته اند هرچند شاید این غفلت به دلیل بدنامی حیوانات این گروه باشد اما واقعیت چیز دیگری است.
سگ سانان حیوانات بسیار مفیدی هستند، چرا که با تعقیب و شکار حیوانات مریض و علیل، سلامتی بقیه را تضمین کرده و با کنترل جمعیت علف خواران، از تخریب مراتع جلوگیری می کنند. از طرف دیگر، با شکار حیوانات مضر برای مزارع و انسان (نظیر جوندگان) و خوردن لاشه حیوانات و زباله های اطراف روستاها، کمک بزرگی به انسان می کنند. در مناطقی که تعداد سگ سانان، به خصوص روباه کاهش یافته است افزایش جمعیت جوندگان به عنوان آفت، کاملاً محسوس است.
البته بعضی از آنها نیز خساراتی به دام های اصلی، پرندگان و محصولات کشاورزی وارد می کنند که باید گفت این خسارات نسبت به منافع آنها بسیار ناچیز است
گرگ هایی که هندوانه می خوردند
شاید هیچ حیوانی به اندازه گرگ بدنام نباشد و شاید دلیل اصلی این بدنامی، داستان ها و افسانه هایی باشد که به خصوص از کشورهای روسیه و امریکا سرچشمه گرفته است. اما زیست شناسان این کشورها پس از مطالعاتشان در دهه های اخیر بر روی این گونه، متذکر شده اند که گرگ بی جهت خطرناک قلمداد شده است و از نظر اکولوژیک، نقش بسیار مهمی دارد. گزارش های حمله گرگ به دام های اهلی همگی در مناطقی بوده اند که حیوانات وحشی آن مناطق نابود شده اند. البته باید گفت در چند سال گذشته، گزارش های پراکنده یی هم از حمله گرگ به انسان وجود دارد اما علت آن را می توان تغییر بسیار زیاد زیستگاه های گرگ به دست انسان ها و کم شدن شدید تعداد طعمه های آن بر اثر شکار بی رویه و تخریب مراتع دانست. گرگ که بزرگ ترین گونه از خانواده سگ سانان است معمولاً در بین صخره ها، سوراخ حیواناتی مانند روباه و ریشه درختان، دو یا چند لانه می سازند که در مواقع احساس خطر بچه ها را از یک لانه به لانه دیگر منتقل می کنند. پراکنش جهانی این گوشت خوار به قاره های امریکا، اروپا و آسیا محدود شده و در اکثر مناطق کشور ما زندگی می کنند.
گرگ ها که حیواناتی شبگرد هستند، معمولاً در گروه هایی که به ندرت از ۱۰ گرگ تجاوز می کند، زندگی می کنند و قوی ترین گرگ، رهبری گروه را به عهده دارد. گرگ های عضو یک گروه، غالباً با هم نسبت فامیلی دارند و معمولاً گروهی به شکار می روند. غذای آنها را علف خواران بزرگ مانند قوچ وحشی، پازن، آهو، مرال و شوکا تشکیل می دهد. علاوه بر آنها از مهره داران کوچک و پرندگان نیز تغذیه می کنند اما در مواقع کمیابی طعمه، از لاشه حیوانات و مواد گیاهی استفاده می کنند. جالب توجه است که در منطقه مراکان آذربایجان غربی، غذای اصلی گرگ ها را در فصل تابستان، «هندوانه» تشکیل می دهد. گرگ ها که حیواناتی بسیار پرطاقت و خستگی ناپذیر هستند، می توانند ۱۰۰ کیلومتر را با سرعت آهسته در یک روز بدوند. گرگ های پیر که توانایی همراهی با گله را ندارند، از گله جدا شده و بقیه عمر را به تنهایی زندگی می کنند. نحوه شکار گرگ ها نیز به گونه یی است که ابتدا طعمه های خود را زیر نظر گرفته و با تعقیب کردن پیرترین، ضعیف ترین و مریض ترین حیوان گله، آن را شکار می کنند. شاخص ترین خصوصیت گرگ ها در هنگام شکار، این است که به راحتی شکار خود را رها نمی کنند. تا چند روز پس از خوردن غذا نیز در کنار طعمه خود استراحت می کنند و پس از آن برای به دست آوردن غذا به محل جدیدی می روند. سن بلوغ گرگ ها، با توجه به جنسیت متفاوت است. نرها بین دو تا سه سالگی بالغ شده و ماده ها در دو سالگی به بلوغ می رسند و نر و ماده، هر دو می توانند هم با سگ و هم با شغال جفت گیری کرده و بچه دار شوند. دوره بارداری دو ماه است و تعداد توله ها بین ۲ تا ۱۰ توله گزارش شده ولی عموماً ۳ تا ۵ بچه می زایند. مسوولیت تهیه غذا برای ماده و توله ها به عهده گرگ نر است ولی نر و ماده مشترکاً از توله ها مواظبت می کنند. بچه ها که در بدو تولد کور هستند، بعد از ۱۰ روز چشم باز می کنند و تا ۶ ماه به والدین خود وابسته هستند. طول عمر آنها در طبیعت ۹ سال بوده ولی در اسارت تا ۱۶ سال زندگی می کنند. گرگ ها در اسارت، همانند سگ مهربان و بازیگوش هستند. بسیار زیرک و باهوش بوده و استعداد شناسایی افراد را دارند. بچه های آنها خیلی زود اهلی می شوند. گرگ ها دشمن طبیعی خاصی ندارند، اما در سال های اخیر به خاطر کم شدن طعمه، تعقیب با وسایل نقلیه موتوری، شکار، تله گذاری و استفاده از طعمه مسموم، جمعیت آنها در اکثر مناطق کشور کم یا نابود شده است. یکی از اهمیت های اکولوژیک گرگ ها، جلوگیری از انتشار بیماری در گله های علف خواران و جمعیت پستانداران منطقه است. به این صورت که آنها با انتخاب مریض ترین حیوان هر گله، از انتشار بیماری جلوگیری کرده و در قوی نگه داشتن پستانداران وحشی علف خوار نقش بسیار مهمی را ایفا می کنند. از این رو حفاظت این گونه و سایر گونه ها (چه خطرناک و چه بی خطر برای انسان) حائز اهمیت است.
