امروزه با پيشرفت علوم زيستی و روانشناسی کاملا مشخص شده که موجودی به نام انسان مجموعه ای است از ويژگی های جسمانی و مشخصه های روانی که مطلقا از يکديگر قابل تفکيک نيستند. تغييرات بدن انسان مساوی است با تغييرات روح و دگرگونی روح با دگرگونی بدن برابر است. بدن انسان هميشه به صورت يک کل واحد عمل می کند نه به صورت يکسری بخش های جدا از هم. ذهن و بدن از هم جدا نيستند و تقريبا هيچ پديده ای وجود ندارد که تاثيرات آن تنها جسمی يا روانی باشد. نه ذهن از عناصر و استعدادهای مستقل تشکيل شده است و نه جسم از بخش های متفاوت به وجود آمده است تغيير در هر بخش آن می تواند بر کل بدن اثر بگذارد. اثر فعاليت های ورزشی در رشد عاطفی و روانی کودکان و نوجوانان را از چند بعد می توان مورد مطالعه قرار داد:
1- اثر ورزش بر روی شخصيت:
يکی از متمايزترين جنبه های حيات معنوی هر فرد شخصيت اوست بدين ترتيب می توان گفت منظور از شخصيت مجموعه يا کل خصوصيات و صفات فرد است. درباره اثر ورزش بر روی شخصيت انسان يکی از گسترده ترين عقايد اين است که ورزش از راه های گوناگون در روحيه و شخصيت ورزشکاران اثر مثبت می گذارد. چنين تاثيرات مثبتی ممکن است موقت يا دائمی باشد و ممکن است در مورد افراد جوانتر - به اين دليل که فرايند رشد و تکامل روانی و عاطفی آنان در حال تکوين است - بيش از افراد مسن صحت داشته باشد. مهمترين جنبه اين تاثيرات رشد شخصيت است. علاوه بر رشد شخصيت، ورزش به شکل موثری در تحول جنبه اجتماعی شخصيت يا صلاحيت و شايستگی اجتماعی فرد اثر داشته است. ورزش عموما انباشته از فرصت های مناسب جهت برخورد با موانع و مشکلات و اتخاذ شيوه های مناسب برای رفع آنهاست و اين وضعيت از نظر سلامت روانی کودک بسيار مهم است. در واقع انتخاب شيوه يا شيوه های ورزشی که منجر به تسلط و غلبه بر موانع شود از نظر سلامت روانی کودک بسيار مهم است، زيرا نه تنها باعث احساس رضايت در فرد شده، بلکه باعث می شود در برخورد با موانع و مشکلات روحيه ای مقاوم، جستجوگر، چاره انديش، منعطف و تحمل پذير داشته باشد. بنابراين غلبه کردن بر کشمکش ها و مشکلات در ورزش، ممکن است احساس شخصی فرد را از شايستگی و کنترل خود افزايش داده، انگيزه درونی او را برای بروز رفتار شايسته بيشتر کند و شخصيت او را به شکلی بسيار مثبت تحت تاثير قرار دهد.
2 - کسب اعتماد به نفس در اثر رشد و تکامل بدنی:
کسب موفقيت های ورزشی يا تلاش برای به دست آوردن موفقيت کوششی است که به طور مستمر در رقابت های ورزشی وجود دارد. کسب اين گونه موفقيت ها و يا حتی توانايی ابراز تلاش و کوشش برای به دست آوردن موفقيت باعث می شود که فرد از استعدادهای نهفته خود مطلع شود. اطلاع فرد از استعدادهای خود، می تواند اميد او را به موفقيت های ورزشی و غير ورزشی (در زندگی واقعی) افزايش داده و اعتماد به نفس او را بالا ببرد.
3 - کسب روحيه مقاوم در برابر مشکلات:
ورزش هميشه با پيروزی و موفقيت در نتايج قرين نيست. شکست هر چند در رقابتي فاقد ارزش باشد تلخ و تحمل آن ناخوشايند است. اما به هرحال کودکان و نوجوانان ورزشکار به اين واقعيت زندگی، در ورزش آشنا می شوند که هميشه نمی توان در هر شرايطی پيروز بود. شکست هم واقعيتی است که بايد آن را شناخت و تحمل پذيرش آن را داشت.
4- داشتن روحيه ای با نشاط:
پرداختن به بازی و ورزش اصولا باعث انبساط خاطر و شادابی می شود. به همين دليل است که گروه زيادی از مردم عالم پی از کار و تلاش خسته کننده شغلی، ساعت فراغت خود را صرف اينگونه فعاليت ها می کنند. حتی ديده شده افرادی که از موضوعی دچار تاثر و غم هستند، چنانچه با ميل خود يا اصرار ديگران برای کاهش ناراحتی به ورزش بپردازند، واقعا برای دقايقی هم که شده تاثرات خود را از ياد می برند. توجيه علمی موضوع با انجام دادن تحقيقات اخير در مورد ترشح اندروفين متعاقب پرداختن به ورزش به نظر می رسد. ترشح اندروفين هنگام ورزش باعث ايجاد نشاط و انبساط خاطر می گردد. به موجب همين بررسی ها ورزش می تواند افسردگی، تنش و خستگی روانی را کاهش دهد.
5 - شکوفا شدن استعدادهای نهفته:
يکی از اهداف تربيت عبارت است از رشد و شکوفايی استعدادهای کودک و ديگری روش و وسيله تحقق هدف که همان فعاليت است. بر اين اساس به منظور تحقق هدف تربيت نه تنها بايد شرايط و عواملی ايجاد کرد که کودک به بازی و ورزش بپردازد، بلکه بايد شوق حرکت را نيز در او بيدار کرد. يکی از عوامل اصلی رشد و شکوفايی استعدادهای روانی و ذهنی کودک، حرکت است. روانشناسان معتقدند هر قدر ميدان وسيعتری از نظر محيطی، تربيتی و ارتباطات روانی اجتماعی در اختيار کودک گذارده شود، به رشد بالنده استعدادهای نهفته وی کمک می کند. کودکان و نوجوانانی که فرصت می يابند در ميادين ورزشی استعدادها، توانايی ها، لياقت ها و مهارت های خود را به نمايش بگذارند و در رابطه با مشکلات آنی داخل ميدان از خود ابتکار، خلاقيت و احتمالا بداعت نشان دهند، محيط و شرايط مناسب تری از نظر تربيتی پيش رو خواهند داشت، به ويژه اينکه اين عوامل مناسب محيطی از طريق برخوردهای مثبت، تقديرها و تشويق های والدين، اوليا و همسالان به دليل ابراز خلاقيت ها و احراز موفقيت های فرد مورد حمايت بيشتری قرار گيرد.
6- تمايل به برون گرايی:
يکی از متداول ترين طبقه بندی هايی که روانشناسان به کار می برند، دو تيپ درون گرا و برون گرا است. افراد درون گرا کسانی هستند که واکنش آنها نسبت به موقعيت های مختلف، منفی است يا از اين موقعيت ها فرار مي کنند و ساکت و آرام هستند. از طرف ديگر افراد برون گرا نسبت به موقعيت ها واکنش مثبت نشان می دهند و در مقايسه با تيپ درون گرا بيشتر حرف می زنند و تماس های اجتماعی آنها نيز زيادتر است. تحقيقات نشان داده است که افراد ورزشکار به دليل شرکت فعال در فعاليت های اجتماعی مانند: تمرينات و مسابقات و همچنين مقبوليت های اجتماعی که به دليل موفقيت های ورزشی احراز می کنند، دارای شخصيتی برون گرايانه و فعال هستند. به طور مشخص تر پی برده شده که توانايی بالاتر در ارتباط با برون گرايی و توانايی کمتر با درون گرايی مرتبط بوده است. با توجه به رشد روز افزون فعاليت های بدنی و ورزشی در جامعه و گرايش کودکان و نوجوانان و جوانان به جنبش و فعاليت و ورزش، شايسته است که اقداماتی در جهت هدايت افراد جامعه بويژه دانش آموزان و دانشجويان به سوی ورزش صحيح و علمی انجام گيرد که دچار آسيب های احتمالی نشوند و از سوی ديگر بهبود کيفی و کمی در آمادگی جسمانی و حرکتی و مهارتی با استفاده از علوم ورزشی در آنان ايجاد گردد.
