Azərbaycan-Türkcəsinin
Dil
Bilgisi
این تاپیک بنا بر درخواست دوستان،جهت یادگیری زبان ترکی آزربایجان،یکی از زبانهای رایج در ایران(تمامی اراضی استانهای همدان،زنجان،آزربایجان های غربی،شرقی و اردبیل،بخشی از جنوب غربی و پراکنده در برخی مناطق کشور من جمله قزوین،کرج،تهران و سایر مناطق کشور)، جمهوری خودمختار آزربایجان،جمهوری خودمختار نخجوان، مناطق غرب عراق خصوصاً کرکوک و سوریه و برخی قسمت های ترکیه و... ایجاد شده است.هدف از نقل این مقدمه ،مشخص کردن مقصود ایجاد کننده ی تاپیک می باشد.تنها و تنها به علت درخواست هموطنان بر این امر، قصد کرده ایم.
اگرچه منابع ما در این تاپیک کثیر خواهد بود،اما به دو منبع اصلی آن اشاره می کنیم تا حقی از نویسندگان کتب مرجع ضایع نشود.
به علت مشغله ی مدیر بخش گفتگوی آزاد،تکلیف آموزش با بنده خواهد بود.و آموزش های ارسالی توسط دیگران به علت سردرگم نکردن زبان آموزان به تاپیک قدیمی انتقال خواهد یافت.دروس زبان،به صورت طبقه بندی شده خواهد بود.
تا قبل از ارسال درس جدید،زبان آموزان عزیز،در صورت وجود اشکال می توانند در همین تاپیک سؤالات خود را مطرح و رفع اشکال نمایند.پس از یک بازه ی زمانی مشخص،جواب و سؤالهای این تاپیک به تاپیک قدیمی و یا تاپیک دیگر انتقال خواهد یافت.در واقع تنها دروس آموزش داده شده در این تاپیک پابرجا خواهد ماند.در همین جا از مدیران این بخش تقاضا داریم تا تمامی پست های نامربوط و غیر فنی را حذف نمایند.
این تاپیک شامل آموزش ترکیب کلمات نمی شود،بلکه پیشنیازی ست برای مراتب بعدی.
Dil
Bilgisi
سخن نخست:
این تاپیک بنا بر درخواست دوستان،جهت یادگیری زبان ترکی آزربایجان،یکی از زبانهای رایج در ایران(تمامی اراضی استانهای همدان،زنجان،آزربایجان های غربی،شرقی و اردبیل،بخشی از جنوب غربی و پراکنده در برخی مناطق کشور من جمله قزوین،کرج،تهران و سایر مناطق کشور)، جمهوری خودمختار آزربایجان،جمهوری خودمختار نخجوان، مناطق غرب عراق خصوصاً کرکوک و سوریه و برخی قسمت های ترکیه و... ایجاد شده است.هدف از نقل این مقدمه ،مشخص کردن مقصود ایجاد کننده ی تاپیک می باشد.تنها و تنها به علت درخواست هموطنان بر این امر، قصد کرده ایم.
اگرچه منابع ما در این تاپیک کثیر خواهد بود،اما به دو منبع اصلی آن اشاره می کنیم تا حقی از نویسندگان کتب مرجع ضایع نشود.
1.مرجع اول،دستور و زبان ترکی آزربایجان،تألیف علی.م.گؤنیلی.
2.مرجع دوم،تصحیح و گردآوری مطالب جدید برای بسط و آسان کردن کتاب اصلی،تصحیح مرجع اصلی و افزودن مطالب کمکی از سایر کتب دستوری و گردآوری مقاله های مرتبط، از مدیر این بخش،بابک و سپس توتولماز.
سایر مراجع مربوط به فرهنگ لغات ترکی آزربایجان از 4 فرهنگ معتبر می باشد که گاهاً در حین ارسال پست به آنها اشاره خواهیم کرد.همچنین مراجعی نظیر دستور و زبان ترکی آنادولو،جئغتای و دستور زبان های آنها،فرهنگ لغات عربی،فارسی،انگلیسی،و کتب منظوم و منثور کلاسیک ترکی.2.مرجع دوم،تصحیح و گردآوری مطالب جدید برای بسط و آسان کردن کتاب اصلی،تصحیح مرجع اصلی و افزودن مطالب کمکی از سایر کتب دستوری و گردآوری مقاله های مرتبط، از مدیر این بخش،بابک و سپس توتولماز.
به علت مشغله ی مدیر بخش گفتگوی آزاد،تکلیف آموزش با بنده خواهد بود.و آموزش های ارسالی توسط دیگران به علت سردرگم نکردن زبان آموزان به تاپیک قدیمی انتقال خواهد یافت.دروس زبان،به صورت طبقه بندی شده خواهد بود.
تا قبل از ارسال درس جدید،زبان آموزان عزیز،در صورت وجود اشکال می توانند در همین تاپیک سؤالات خود را مطرح و رفع اشکال نمایند.پس از یک بازه ی زمانی مشخص،جواب و سؤالهای این تاپیک به تاپیک قدیمی و یا تاپیک دیگر انتقال خواهد یافت.در واقع تنها دروس آموزش داده شده در این تاپیک پابرجا خواهد ماند.در همین جا از مدیران این بخش تقاضا داریم تا تمامی پست های نامربوط و غیر فنی را حذف نمایند.
این تاپیک شامل آموزش ترکیب کلمات نمی شود،بلکه پیشنیازی ست برای مراتب بعدی.
مقدمه:
زبانی که در این تاپیک آموزش داده خواهد شد،زبان ترکی از شاخه زبانهای اورال-آلتائیک می باشد.اورال آلتائیک به مجموعه زبانهایی گفته می شود که سخنگویان آنها از منطقه ی بین کوههای اورال و آلتای ریشه گرفته است.مرکزیت قبیله ترک،هون نام داشت که مهاجرت های هرگروه به نقاط مختلف موجب پیدایش کشورها و سرزمین های متعدد شده است.این که زبان تمامی این قبیله ها قبلاً مشترک بوده شکی نیست اما اسامی قبایل اکثراً به قبل از مهاجرت ایشان بر می گردد.
از مهمترین قبایل هون می توان به چند مورد اشاره نمود:
آس
کاس
خزر
آلبان
باشقورد
اویغور
آنادولو
آس،کاس،خزر،آنادولو از جمله قبایل مهمی هستند که به سمت غرب آسیا و شمال شرقی آفریقا و شرق اروپا مهاجرت کرده اند،این مهاجرت حداقل به بیش از 4000 سال قبل بر میگردد.خزرها در قسمت جنوب دریاچه و کاس ها در قسمت شمال آن سکنی گزیدند.از آن است که این دریاچه سالهاست از جنوب، خزر و از شمال، کاسپین نامیده می شود.آلبان ها به سمت اروپای شرقی مهاجرت کردند و نام کشور مستقل آلبانی از آن گرفته شده است.البته در این میان زبان آنها به علت فاصله گرفتن از مرکزیت ترک دچار تغیریاتی شده است..قبیله ی آنادولو همان کشور ترکیه امروزی ست. و قبیله آس،آزربایجان کنونی ست که مردمان آن در شمال غربی ایران و جمهوری آزربایجان و نخجوان زندگی می کنند.
کشور هونقارئ(مجاریا)نیز مربوط به قبیله هون می باشد.هونقارئ متشکل از دو واژه هون+قارئ می باشد،قارئ در ترکی به معنی پیر است.
جالب است که به نام اکثر قبایل هون،کشور ها و سرزمینهای مستقلی وجود دارد.
آزربایجان(آس یا آز)
آلبانئ
هونقارئ
باشقوردستان(منطقه خودمختار در سیبری شوروی)
اویغورستان(منطقه ای وسیع در چین)
و...
سرزمین های دیگر ترک به مانند ترکستان،ازبکستان، قیرقیزستان ،قزاقستان،ترکمنستان، منطقه ی چچن و ختا و... نیز همچنان پا برجا هستند.
وقتی سخن از زبان ترکی داریم،منظور زبان مشترک همه ی این سرزمین ها و مردمانشان است.اما جدایی و فاصله باعث اندک تغیریاتی در لهجه ها شده است.لذا ترکی به شاخه های متعدد تقسیم شده است.برخی از این شاخه ها تفاوت اساسی باهمدیگر دارند مانند زبان چوواش ها و آنادولو ها،برخی نیز بسیار نزدیک بهم هستند،این نزدیکی سوای تقسیم بندی استاتیک نیز می تواند باشد.مثلاً زبانهای ترکی آزربایجان،ترکی آنادولو(ترکیه)،زبان مردم قبرس شمالی و حتی رومانی نزدیک به هم هستند.
مثلاً در ترکی رومانی به گربه "پیشیکا" می گویند در ترکی آزربایجانی به آن "پیشیک" می گویند.
و یا صرف فعل می روم در ترکی آنادولو،آزربایجان و جئغتای(زبان ترکان ازبکستان) به صورت زیر است.
Gediyorum
Gedirəm
Gediğəm
اگرچه در پسوندهای شخص ساز و زمان ساز گاهاً دچار تغییر لهجه شده اند،اما ریشه ی همگی آنها Get می باشد،حتی تغییر ت به د در همگی آنها با یک قانون مشترک صورت پذیرفته است.
زبان ترکی،یک زبان پیوندی(التصافی) می باشد.و کلا برخلاف زبانهای اروپایی-هندی-عربی-فارسی می باشد.پس اینکه گویش آذری را برگرفته از عربی و فارسی بدانند چیز محالی ست.زیرا چنین گویشی اصلا وجود ندارد و زاییده ی تخیل احمد کسروی پهلوی ست.اگرچه اصل خط ترکی لاتین نمی باشد،اما خطی ایده آل برای این زبان است،الفبای عربی اصلا سازگار با زبان ترکی نیست بعداً با مثالی بیشتر توضیح خواهیم داد.
به عبارتی نوشتار آزربایجان آذربایجان آظربایجان آضربایجان برای ترکی نامفهوم است،زیرا ترکی تنها یک Z دارد و انتخاب یکی از این 4 علامت تنها قراردادی ست.اگرچه اگر قراردادمان را با مصوت های عربی مطابق می کنیم باید دقت نمائیم که صدای Z ترکی مطابق با ز عربی ست.و سه صدای دیگر در ترکی وجود ندارد،در فارسی نیز وجود ندارد و این تنها مختص عربی ست.به گونه ای که یک ترک و یا فارس قادر به تلفظ سه صدای دیگر نیست.اما در فارسی این کاربرد فقط به صورت نمادین است و گاهاً در کلماتی که ذاتاً عربی هستند به کار برده می شود.
مانند:
والظالین
زلزال
برای تمایز نشان دادن گویش آذری(که وجود خارجی ندارد) با زبان ترکی آزربایجانی،این قرارداد را وضع نموده ایم. در هر صورت به هنگام یادگیری خط لاتین تمامی این سوء تفاهم ها به Z ختم خواهد شد.اگر مقصود گوینده از ترکی آذری مخفف ترکی آزربایجانی ست بالامانع است اما اگر موافق فرضیه کسرویان می باشند، ادعایشان بالفور منسوخ می باشد.این رد شدن در آینده کاملاً مشخص خواهد شد.
پیشتر در باب تمایز زبانهای ترکی و فارسی صحبت کردیم،اینکه ترکی جزو زبانهای پیوندی ست حال آنکه فارسی از سری زبانهای ترکیبی ست.پس تلاش به ربط دادن دو زبان فارسی و ترکی به هر نحوی تنها وقت تلف کردن است.
متکلمان ترک ایران منحصر به شاخه ی آس(آز) نمی شود،در ایران ترکان ترکمن و قشقایی نیز وجود دارند که در رده بندی زبانهای ترکی در گروه دیگری قرار دارند.
علت به کار گیری کلمات فارسی و عربی در ترکی آزربایجانی ایران،تنها،نزدیکی دو دسته،رسانه،اسلام و غیره می باشد.که باعث شده است برخی لغات در دو زبان جایگزین هم شوند.به عنوان مثال ترکان آزربایجان ایران به توت فرنگی،توت فرنگی می گویند حال آنکه باید چیه له ک بگویند و برعکس فارسهای ایران به بوش قاب،بشقاب می گویند،حال آنکه بشقاب ترکیب دو کلمه ی بوش+قاب می باشد به معنی ظرف خالی.این موضوع در زمان استعمار آزربایجان شمالی نیز وجود داشت که به علت منع تدریس ترکی آزربایجانی در شوروی سابق،کلمات روسی به وفور وارد زبان آزربایجان شمالی شد.
اصل مشکل زبان آموزان غیر ترک،بحث تلفظ خواهد بود،البته در داخل شاخه آزربایجان نیز لهجه های متفاوتی وجود دارد،مانند لهجه ی همدانی،زنجانی،اورمیه ای،اردبیلی،تبریزی و...ولی پایه ما صورت نوشتار زبان ترکی آزربایجان خواهد بود.
مشکل اساسی غیر ترک ها وجود سه مصوت اضافی به همراه چند صامت غلیظ در زبان ترکی می باشد که با ضمیمه کردن فایل های صوتی،این مشکل تا حدی رفع خواهد شد.
در مورد کاربرد نداشتن الفبای عربی در زبان ترکی صحبت کردیم،هر چند که اکثر دوستان به طور غیر استاندارد و به دلخواه از الفبای عربی استفاده می کنند،قراردادی که تنها باعث می شود هرکس قادر به خواندن دست خط و شاهکار خود باشد!
به مثال زیر توجه کنید:
دوز
دوز
دوز
ظاهر هر سه با الفبای عربی یکی ست،مطمئناً یک ترک هم قادر به تشخیص آنها نیست،مگر آنکه در جمله و غیره،همین کلمات را با لاتین دوباره نویسی می کنیم:
Duz
Düz
Döz
نمک(اسم)
راست،درست،مستقیم(اسم)
صبر کن(فعل امر)
البته در داخل ایران برخی با دستکاری الفبای عربی استانداردهای خاصی را بوجود آورده اند تا این تمایز مشخص شود،اما تنها بر افزوده شدن مشکلات می انجامد،نظیر تایپ و ... .
رفرنس های مقدمه:
زبانی که در این تاپیک آموزش داده خواهد شد،زبان ترکی از شاخه زبانهای اورال-آلتائیک می باشد.اورال آلتائیک به مجموعه زبانهایی گفته می شود که سخنگویان آنها از منطقه ی بین کوههای اورال و آلتای ریشه گرفته است.مرکزیت قبیله ترک،هون نام داشت که مهاجرت های هرگروه به نقاط مختلف موجب پیدایش کشورها و سرزمین های متعدد شده است.این که زبان تمامی این قبیله ها قبلاً مشترک بوده شکی نیست اما اسامی قبایل اکثراً به قبل از مهاجرت ایشان بر می گردد.
از مهمترین قبایل هون می توان به چند مورد اشاره نمود:
آس
کاس
خزر
آلبان
باشقورد
اویغور
آنادولو
آس،کاس،خزر،آنادولو از جمله قبایل مهمی هستند که به سمت غرب آسیا و شمال شرقی آفریقا و شرق اروپا مهاجرت کرده اند،این مهاجرت حداقل به بیش از 4000 سال قبل بر میگردد.خزرها در قسمت جنوب دریاچه و کاس ها در قسمت شمال آن سکنی گزیدند.از آن است که این دریاچه سالهاست از جنوب، خزر و از شمال، کاسپین نامیده می شود.آلبان ها به سمت اروپای شرقی مهاجرت کردند و نام کشور مستقل آلبانی از آن گرفته شده است.البته در این میان زبان آنها به علت فاصله گرفتن از مرکزیت ترک دچار تغیریاتی شده است..قبیله ی آنادولو همان کشور ترکیه امروزی ست. و قبیله آس،آزربایجان کنونی ست که مردمان آن در شمال غربی ایران و جمهوری آزربایجان و نخجوان زندگی می کنند.
کشور هونقارئ(مجاریا)نیز مربوط به قبیله هون می باشد.هونقارئ متشکل از دو واژه هون+قارئ می باشد،قارئ در ترکی به معنی پیر است.
جالب است که به نام اکثر قبایل هون،کشور ها و سرزمینهای مستقلی وجود دارد.
آزربایجان(آس یا آز)
آلبانئ
هونقارئ
باشقوردستان(منطقه خودمختار در سیبری شوروی)
اویغورستان(منطقه ای وسیع در چین)
و...
سرزمین های دیگر ترک به مانند ترکستان،ازبکستان، قیرقیزستان ،قزاقستان،ترکمنستان، منطقه ی چچن و ختا و... نیز همچنان پا برجا هستند.
وقتی سخن از زبان ترکی داریم،منظور زبان مشترک همه ی این سرزمین ها و مردمانشان است.اما جدایی و فاصله باعث اندک تغیریاتی در لهجه ها شده است.لذا ترکی به شاخه های متعدد تقسیم شده است.برخی از این شاخه ها تفاوت اساسی باهمدیگر دارند مانند زبان چوواش ها و آنادولو ها،برخی نیز بسیار نزدیک بهم هستند،این نزدیکی سوای تقسیم بندی استاتیک نیز می تواند باشد.مثلاً زبانهای ترکی آزربایجان،ترکی آنادولو(ترکیه)،زبان مردم قبرس شمالی و حتی رومانی نزدیک به هم هستند.
مثلاً در ترکی رومانی به گربه "پیشیکا" می گویند در ترکی آزربایجانی به آن "پیشیک" می گویند.
و یا صرف فعل می روم در ترکی آنادولو،آزربایجان و جئغتای(زبان ترکان ازبکستان) به صورت زیر است.
Gediyorum
Gedirəm
Gediğəm
اگرچه در پسوندهای شخص ساز و زمان ساز گاهاً دچار تغییر لهجه شده اند،اما ریشه ی همگی آنها Get می باشد،حتی تغییر ت به د در همگی آنها با یک قانون مشترک صورت پذیرفته است.
زبان ترکی،یک زبان پیوندی(التصافی) می باشد.و کلا برخلاف زبانهای اروپایی-هندی-عربی-فارسی می باشد.پس اینکه گویش آذری را برگرفته از عربی و فارسی بدانند چیز محالی ست.زیرا چنین گویشی اصلا وجود ندارد و زاییده ی تخیل احمد کسروی پهلوی ست.اگرچه اصل خط ترکی لاتین نمی باشد،اما خطی ایده آل برای این زبان است،الفبای عربی اصلا سازگار با زبان ترکی نیست بعداً با مثالی بیشتر توضیح خواهیم داد.
به عبارتی نوشتار آزربایجان آذربایجان آظربایجان آضربایجان برای ترکی نامفهوم است،زیرا ترکی تنها یک Z دارد و انتخاب یکی از این 4 علامت تنها قراردادی ست.اگرچه اگر قراردادمان را با مصوت های عربی مطابق می کنیم باید دقت نمائیم که صدای Z ترکی مطابق با ز عربی ست.و سه صدای دیگر در ترکی وجود ندارد،در فارسی نیز وجود ندارد و این تنها مختص عربی ست.به گونه ای که یک ترک و یا فارس قادر به تلفظ سه صدای دیگر نیست.اما در فارسی این کاربرد فقط به صورت نمادین است و گاهاً در کلماتی که ذاتاً عربی هستند به کار برده می شود.
مانند:
والظالین
زلزال
برای تمایز نشان دادن گویش آذری(که وجود خارجی ندارد) با زبان ترکی آزربایجانی،این قرارداد را وضع نموده ایم. در هر صورت به هنگام یادگیری خط لاتین تمامی این سوء تفاهم ها به Z ختم خواهد شد.اگر مقصود گوینده از ترکی آذری مخفف ترکی آزربایجانی ست بالامانع است اما اگر موافق فرضیه کسرویان می باشند، ادعایشان بالفور منسوخ می باشد.این رد شدن در آینده کاملاً مشخص خواهد شد.
پیشتر در باب تمایز زبانهای ترکی و فارسی صحبت کردیم،اینکه ترکی جزو زبانهای پیوندی ست حال آنکه فارسی از سری زبانهای ترکیبی ست.پس تلاش به ربط دادن دو زبان فارسی و ترکی به هر نحوی تنها وقت تلف کردن است.
متکلمان ترک ایران منحصر به شاخه ی آس(آز) نمی شود،در ایران ترکان ترکمن و قشقایی نیز وجود دارند که در رده بندی زبانهای ترکی در گروه دیگری قرار دارند.
علت به کار گیری کلمات فارسی و عربی در ترکی آزربایجانی ایران،تنها،نزدیکی دو دسته،رسانه،اسلام و غیره می باشد.که باعث شده است برخی لغات در دو زبان جایگزین هم شوند.به عنوان مثال ترکان آزربایجان ایران به توت فرنگی،توت فرنگی می گویند حال آنکه باید چیه له ک بگویند و برعکس فارسهای ایران به بوش قاب،بشقاب می گویند،حال آنکه بشقاب ترکیب دو کلمه ی بوش+قاب می باشد به معنی ظرف خالی.این موضوع در زمان استعمار آزربایجان شمالی نیز وجود داشت که به علت منع تدریس ترکی آزربایجانی در شوروی سابق،کلمات روسی به وفور وارد زبان آزربایجان شمالی شد.
اصل مشکل زبان آموزان غیر ترک،بحث تلفظ خواهد بود،البته در داخل شاخه آزربایجان نیز لهجه های متفاوتی وجود دارد،مانند لهجه ی همدانی،زنجانی،اورمیه ای،اردبیلی،تبریزی و...ولی پایه ما صورت نوشتار زبان ترکی آزربایجان خواهد بود.
مشکل اساسی غیر ترک ها وجود سه مصوت اضافی به همراه چند صامت غلیظ در زبان ترکی می باشد که با ضمیمه کردن فایل های صوتی،این مشکل تا حدی رفع خواهد شد.
در مورد کاربرد نداشتن الفبای عربی در زبان ترکی صحبت کردیم،هر چند که اکثر دوستان به طور غیر استاندارد و به دلخواه از الفبای عربی استفاده می کنند،قراردادی که تنها باعث می شود هرکس قادر به خواندن دست خط و شاهکار خود باشد!
به مثال زیر توجه کنید:
دوز
دوز
دوز
ظاهر هر سه با الفبای عربی یکی ست،مطمئناً یک ترک هم قادر به تشخیص آنها نیست،مگر آنکه در جمله و غیره،همین کلمات را با لاتین دوباره نویسی می کنیم:
Duz
Düz
Döz
نمک(اسم)
راست،درست،مستقیم(اسم)
صبر کن(فعل امر)
البته در داخل ایران برخی با دستکاری الفبای عربی استانداردهای خاصی را بوجود آورده اند تا این تمایز مشخص شود،اما تنها بر افزوده شدن مشکلات می انجامد،نظیر تایپ و ... .
رفرنس های مقدمه:
- مطالعه ی ساختار نحوی زبان ترکی از دیدگاه رده شناسی،حسین خوش باطن،پروفسور صدیق
- تاریخ دیرین ترکان ایران،پروفسور ذهتابی
- نگاهی نوین به تاریخ دیرین ترکان ایران،حسن راشدی
- دستور و زبان ترکی آنادولو،جئغتای،فارسی،عربی،انگلیسی،...
- دستور و زبان ترکی آزربایجانی،دکتر جواد هیئت
- فرهنگ لغات آزربایجانی(بهزاد بهزادی،شاهمرسی،داشقین،اورفوقرافیا لؤغتلر)
- توتولماز
در پست بعدی نخستین درس ارسال خواهد شد.به فاصله ی چند روز از ارسال، زبان آموزان فرصت رفع اشکال دارند،در غیر این صورت درس جدید پست خواهد شد.اگرچه از درسهای قبلی نیز می توانند سؤال نمایند.
