تجارت الكترونيكى (E-Commerce) مفهوم و جريان قدرتمندى است كه زندگى بشر كنونى را دستخوش تغييرات اساسى كرده است. تجارت الكترونيكى از نمودهاى عينى انقلاب فناورى اطلاعات و ارتباطات در عرصه اقتصاد است. اين سبك از تجارت به دليل مزايا و منافع سرشارى كه براى انسان داشته، به سرعت در حال گسترش است. مى توان به قطعيت ادعا كرد كه تجارت الكترونيكى بسيارى از محدوديت هاى تجارت سنتى را از پيش روبرداشته است و نه تنها فرم و شكل ظاهرى تجارت سنتى را بلكه محتواى امر تجارت را نيز دستخوش تغييرات خود كرده است، تغييرى كه مبناى هرگونه اقدام و نظر در عرصه اقتصاد واقع شده است.
وجود بازارها، پاساژها و مغازه هاى مجازى كه هيچ مكان فيزيكى را اشغال نكرده اند و در عين حال امكان بازديد و گردش در اين بازارها به صورت لحظه اى و در هر نقطه از جهان بدون ترك منزل ميسر است و نيز انتخاب و سفارش خريد كالاهايى كه در نقاط نامعلومى از جهان در ويترين هاى مغازه هاى مجازى قرار دارند و بر روى شبكه مجازى نيز تبليغ مى شوند از طريق پرداخت هاى الكترونيكى فراهم شده است. همه اين گزينه ها سبب شده اند كه تجارت الكترونيكى (E-Commerce) معجزه قرن تلقى شود.
تجارت الكترونيك
تجارت الكترونيك عبارت است از خريد (buy) و فروش (sell) و مبادله (Exchange)، كالا (product)، خدمات (services) و اطلاعات (Information) از طريق شبكه هاى رايانه اى از جمله اينترنت. اين نوع از تجارت بر پردازش و انتقال الكترونيكى داده ها شامل متن، صدا و تصوير مبتنى است ـ تجارت الكترونيك فعاليت هاى مختلفى از جمله مبادله، تحويل فورى مطالب ديجيتال، انتقال الكترونيكى وجوه، مبادله الكترونيكى سهام، بارنامه الكترونيكى ـ طرح هاى تجارى و مهندسى و خدمات پس از فروش را نيز در برمى گيرد.
ويژگى اصلى اين نوع از تجارت تسهيل فرآيندهاى تجارى، حذف فرآيندهاى غيرضرورى و زائد در انجام امور بازرگانى و كاهش هزينه ها از طريق بهبود و افزايش هماهنگى، كاهش هزينه هاى ادارى خصوصاً هزينه مكاتبات و نيز بهبود دسترسى به بازار و افزايش تنوع براى مشتريان است. در اين ميان، فناورى هاى نوين ارتباطى مانند اينترنت، اكسترانت، پست الكترونيك و تلفن هاى همراه در گسترش و توسعه تجارت الكترونيك نقش بسزايى دارند.
مايكل دل، مؤسس شركت Dell كه روش فروش مستقيم را براى فروش رايانه هاى خود انتخاب كرده است، در مورد تجارت الكترونيك مى گويد: بسيارى از فروشگاه ها تبديل به نمايشگاه خواهند شد. فروشگاه هاى اخير سونى و اپل براى اين منظور طراحى شده اند كه محصولات اين شركت ها را به نمايش بگذارند تا بسيارى از مردم جهان اين محصولات را به صورت online بخرند. احتمال دارد جهان آن لاين و آف لاين در هم ادغام شوند. فروش هاى چند كاناله مى تواند تركيبى از فروشگاه هاى سنتى ـ كاتالوگ چاپ نشده ـ خط تلفن و يا شايد هم يك وب سايتى براى تجارت الكترونيكى باشد، اما سرانجام همان وب سايت مكانى است كه سفارش خريد را از مشترى دريافت خواهد كرد.
تاريخچه اينترنت
اينترنت كنونى در اواخر دهه ۱۹۶۰ در وزارت دفاع آمريكا پديد آمد. در آن زمان وزارت دفاع آمريكا آژانس پروژ ه هاى پژوهشى پيشرفته را پايه گذارى كرد كه نهادى براى گسترش فناورى هاى اطلاعاتى بود و شبكه اى كه بدين ترتيب پايه گذارى شد آرپانت (ARPANET) نام گرفت. آرپانت اوليه تنها شامل مراكز پژوهشى و نظامى بود كه رايانه هاى آن ها به هم متصل بود و اين اتصال از طريق خطوط تلفن انجام مى گرفت.
هدف اصلى از راه اندازى اين مركز ايجاد سيستمى غيرمتمركز براى ارتباطات پژوهشى ميان مراكز بود، به گونه اى كه در شرايط اضطرارى با از كار افتادن هر بخش از شبكه ساير اجزاى شبكه به فعاليت خود ادامه دهند.
در سال ۱۹۸۴ تعداد رايانه ها متصل به آرپانت به ۱۰۰ عدد رسيد.
پژوهشگرانى كه براى انجام امور پژوهشى از آرپانت كمك مى گرفتند، به سوى شبكه هاى رايانه اى با سرعت بالاتر روى آوردند.
در سال ،۱۹۸۶ مؤسسه ملى علوم آمريكا شبكه NSFNET را براى ارائه ارتباطات شبكه اى به مراكز تحقيقاتى بيشتر و گسترش شبكه هاى بين المللى تأسيس كرد. تعداد رايانه هاى فعال در اين شبكه تا سال ۱۹۸۹ به ۱۰۰ هزار رايانه رسيد. در سال ،۱۹۹۰ آرپانت به پايان عمر خود رسيد اما اينترنت رشد كرد و در سال ۱۹۹۲ تعداد رايانه هاى فعال به ۱ ميليون و در سال ۱۹۹۳ به ۲ ميليون رسيد و دوران رشد اينترنت از اين سال به بعد آغاز شد.
تاريخچه تجارت الكترونيكى
در سال هاى ابتدايى دهه ،۱۹۷۰ واژه تجارت الكترونيكى به معاوضه داده هاى الكترونيكى براى ارسال سندهاى تجارى مانند سفارش هاى خريد يا صورت حساب هاى الكترونيكى اطلاق مى شد و بعدها با گسترش اين صنعت واژه تجارت الكترونيكى به تجارت از طريق شبكه وب براى خريد كالا و خدمات گفته مى شد.
زمانى كه نخستين شبكه جهانى وب به صورت فراگير و شناخته شده در ۱۹۹۴ رواج يافت، بسيارى از پژوهشگران پيش بينى كردند كه اين شيوه از تجارت يعنى تجارت مبتنى بر وب به زودى به بخش مهمى در اقتصاد دنيا تبديل خواهد شد اما ۴ سال طول كشيد تا پروتكل هاى مبتنى بر http به طور گسترده در اختيار كاربران قرار بگيرد.
اولين كسب و كارهاى الكترونيكى را مى توان در ۱۹۹۸ و در ميان تعدادى از كسب و كارهاى معتبر در كشور آمريكا و اروپاى غربى شاهد بود. كسب و كارهايى كه با راه اندازى وب سايت هايى ابتدايى شكل گرفت و سپس توسعه يافت. در سال ،۲۰۰۵ تجارت الكترونيكى در اكثر شهرهاى آمريكا، اروپا و آسياى شرقى به سرعت توسعه و رواج يافت. عده اى معتقدند كه قدمت تجارت الكترونيكى (E-Commerce) به پيش از پيدايش اينترنت كنونى بازمى گردد اما به دليل هزينه هاى سنگين اين سبك از تجارت، امكان استفاده از آن تا چند سال گذشته مختصراً در اختيار شركت ها، بنگاه هاى تجارى و مؤسسات اقتصادى بود اما با فراگيرشدن اينترنت و امكان استفاده همه مردم اين فرصت به دست آمد كه ساختار تجارت الكترونيكى تغيير كرده و از حالت اختصاصى بودن براى طبقه خاصى خارج شده و به صنعتى دردسترس تبديل شود.
تجارت الكترونيك
چارچوب هاى تجارت الكترونيك از ۳ سطح تشكيل يافته است كه براى داشتن تجارت الكترونيك موفق وجود اين چارچوب ها لازم است:
۱ـ زير ساختار: بخش اول از چارچوب هاى مورد نياز تجارت الكترونيك شامل سخت افزار، نرم افزار، پايگاه هاى داده اى و ارتباطى است كه براى انجام وظيفه در قالب خدمات worldwide web بر روى اينترنت و يا ساير روش هاى پيام گذارى و پيام گيرى بر روى اينترنت و يا ساير شبكه ها به كار مى رود.
۲ـ خدمات: بخش دوم از چارچوب ها شامل دامنه گسترده اى از خدمات كه توانايى پيدا كردن و ارائه اطلاعات را فراهم مى آورند و شامل جست وجو براى شركاى تجارى و همچنين مذاكره و توافق درمورد مبادلات تجارى هستند.
۳ـ محصولات و ساختارهاى تجارت الكترونيك: اين بخش از چارچوب هاى (E-Commerce) مشتمل بر پيش بينى و تدارك مستقيم كالاها و خدمات تجارى وابسته به اطلاعات براى مشتريان و شركاى تجارى، همكارى و سهيم شدن در اطلاعات داخل و خارج سازمان و سازمان دهى محيط بازار الكترونيكى و زنجيره تهيه و پشتيبانى است.
--------------------
چهره دگرگون آينده
با تجارت بى سيم
--------------------
در بخش نخست مقاله تاجر موفق در بازار «الكترونيك» به تاريخچه پيدايش اينترنت به عنوان بستر تجارت الكترونيك و نيز ظهور و رواج تجارت الكترونيك اشاره شد و سپس چارچوب هاى تجارت الكترونيك مورد بررسى قرار گرفت. در بخش دوم مقاله به مراحل تجارت الكترونيك و مدل هاى رايج تجارت الكترونيك اشاره مى شود.
مراحل تجارت الكترونيك
مراحل رشد و گسترش تجارت الكترونيكى را مى توان به ۵ بخش تقسيم كرد كه هر چه به گام هاى پايانى تر نزديك مى شويم در حقيقت به تجارت الكترونيكى واقعى نزديك تر شده ايم و شركت ها و سازمان هايى كه در جست وجوى بازار الكترونيكى براى كالاها و خدمات خود هستند، سعى در رسيدن به مراحل پايانى اين چرخه دارند.
۱-در مرحله اول از مجموعه مراحل پنج گانه شركت يا سازمان متقاضى تجارت الكترونيك سعى در ايجاد يك سايت ساده شامل اطلاعات محصولات و خدمات توليدى خود را دارد تا اين اطلاعات از طريق اينترنت در اختيار مشتريان قرار بگيرد. در حقيقت، مرحله اول به معناى به وجود آمدن ويترينى بر روى شبكه جهانى وب براى بازديدكنندگان است تا اطلاعات مورد نظر خود را از طريق اين صفحات دريافت كنند.
۲- اين مرحله شامل توسعه و گسترش مرحله اول است. در اين مرحله سايت شركت تبديل به يك پايگاه داده اى (DataBase) قوى شده، براى نگهدارى اطلاعات مورد استفاده قرار مى گيرد، در اين مرحله، اطلاعات همه محصولات و خدمات و شرح كامل آنها در بانك اطلاعات قرار مى گيرد و كاربران امكان ارسال سفارش خريد از طريق اين وب سايت را خواهند داشت، اما هنوز زيرساخت هاى لازم براى پرداخت اينترنتى فراهم نشده است و پرداخت پول به همان روش سنتى انجام خواهد گرفت.
۳- برقرارى امكان تعامل از مهمترين نكات مرحله سوم است. در اين مرحله، كاربران امكان تعامل با مدير سايت را خواهند داشت كه اين تعامل از طريق e-mail، chat و voice خواهد بود و كاربران درباره زمانى بسيار كوتاه مدت پاسخ خود را از مدير سايت دريافت خواهند كرد و امكان پرسش و پاسخ online ميان فروشنده و خريدار و نيز رد و بدل شدن اطلاعات در مورد كالا و يا خدمات خواسته شده وجود دارد.
۴- در اين مرحله، امكان پرداخت اينترنتى براى كاربران فراهم خواهد شد و مشتريان پس از ارسال فرم هاى سفارش خريد و دريافت كالا، وجه موردنظر و توافق شده را از طريق پايانه هاى فروش بانك ها و مؤسسات مالى طرف قرارداد براى فروشنده ارسال خواهند كرد كه اين حمل و نقل پول به صورت بسيار امن از طريق اينترنت براى مشتريان فراهم خواهد شد.
۵- مرحله آخر كه آخرين مرحله از مراحل پنج گانه است، به مرحله يكپارچگى معروف است. در اين مرحله، سيستم هاى واسطه اى ميان فروشنده و خريدار با سيستم هاى موجود در سازمان و يا شركت به حالت يكپارچگى كامل درخواهند آمد. بدين معنا كه اگر كالايى فروش رود، موجودى كالاى فروش رفته به ميزان خريدارى شده از موجودى انبار كسر شده و همزمان دستور خريد جديدى براى جايگزين كردن كالاى فروش رفته به انبار ارسال خواهد شد و در خريدهاى بعدى موجودى انبار بلافاصله به نمايش درخواهد آمد. اين مرحله از مجموعه مراحل تجارت الكترونيك كامل ترين مرحله در تجارت الكترونيكى است كه در آن نتيجه همه عمليات مربوط به داد و ستد در همه سيستم هاى سازمان منعكس مى شود.